Climántica, proyecto de educación ambiental

Despois da presentación dos proxectos escolares, o día 31 de marzo, retomáronse as actividades en Canarias de Climántica Intercambios 2017 o luns 3 de abril, con itinerario urbano para estudar a ocupación histórica integral do territorio na cidade de La Laguna.


Ao longo do itinerario analizáronse as claves do modelo de urbanístico e de ocupación do territorio que se usaría no deseño das cidades coloniais americanas, polo que foi declarada Cidade Patrimonio Mundial da Humanidade. O itinerario estivo conducido polo profesor de Historia do Colexio Decroly, Francisco José Herrero.

Unha tarde no Teide


Este itinerario iniciouse na base do volcán Samara na tarde do luns 3 de abril de 2017, onde se atopan unha zona de bosque de pino de Canarias. Alí analizáronse as características desta especie que a fan resistente ás elevadas temperaturas, unha característica esencial para a súa adaptación ao medio.


Ao longo do itinerario foron analizándose diferentes relevos volcánicos resultantes de diferentes erupcións. Tamén se observaron diferentes materiais piroclásticos, como cinzas, lapillis, escorias e bombas volcánicas.


A ruta rematou ao poñerse o sol, avistándose a posta de sol dende o cumio do volcán Samara. Una vez caída á noite, o grupo desprazouse ata as proximidades do Centro de interpretación para facer un obradoiro de astronomía.


Un día camiñando dende Cruz del Carmen ata Punta del Hidalgo


A actividade do martes 4 de abril de 2017 centrouse na análise do ecosistema de Laurisilva de Anaga, da súa relevancia sobre a actividade agrícola nos cultivos situados na base deste tipo de bosque, e do modelado do relevo volcánico ao longo do barranco que desemboca en Punta Hidalgo.


A actividade iniciouse no Centro de Interpretación do Parque Rural de Anaga. Alí, despois de situar a ubicación, abordáranse as características del Parque rural de Anaga, en base á súa antigüidade xeolóxica e do réxime dos alíseos, en especial no relativo ao acumulo sobre a zona do sombreiro de nubes arrastrados polos alíseos ao longo do océano e que atopan, a esa altura, o freo da montaña. Sobre a condensación de auga sobre as follas, e a natureza do solo, xustificouse o papel para a captura a auga da que depende a enorme biodiversidade da laurisilva e o rego dos terreos de cultivo da zona.


O itinerario iniciouse atravesando o bosque de Laurisilva, a biodiversidade a súa relación con mananciais de auga cuxo fluxo está regulado pola condensación das nubes arrastradas polos alisios e pola xeoloxía da zona.


Unha vez na base do bosque de Laurisilva analizáronse os sistemas de cultivo que usan alí os agricultores, aproveitando a auga que chega do bosque. Tamén se analizou dende alí a paisaxe coa coroa de nubes que acumulan os alisios sobre a montaña.


Unha vez superada a zona de cultivos, o grupo iniciou o descenso a través do sendeiro que vai polo alto do barranco, analizando o modelado do relevo e a adaptación da flora a esas condicións ambientais.

Un dia para estudar e vivir o océano


O mércores 5 de abril de 2017 o grupo desprazouse ao porto deportivo de Gigantes. Alí dividíronse en dous equipos. Alí o grupo desprazouse nun barco para avistar cetáceos avistando calderóns e golfiños


Tamén se aproveito para visualizar o relevo do acantilado remando en Kayak, onde se fixo unha parada no Barranco Seco para facer o snorkel.


Aproveitouse tamén para practicar a natación na praia de Masca.


O último día de actividades en Canarias no ITER


O xoves 6 de marzo de 2017 rematou a fase de Canarias Instituto Tecnológico de Energías Renovables. Iniciouse a xornada abordando as enerxías renovables en Canarias dende a visualización dunha maqueta do ITER. Sobre a visualización das diferentes fontes de enerxía recollidas no parque, abriuse un debate sobre uso das enerxías renovables de Canarias.


A continuación procedeuse a visitar as vivendas bioclimáticas non ocupadas, para analizar as diferentes estratexias que usar os arquitectos para conseguir un aforro enerxético relevante e os sistemas para recoller datos cando as vivendas están habitadas.


Xa no paseo das enerxía, foron analizándose diferentes tipos de enerxías a partires dos simuladores e reproducións tecnolóxicas. Abriuse a parte dedicada a enerxía do sol analizando o funcionamento dun reloxo solar.


A continuación analizáronse por este orden as placas solares térmicas, explicando a súa relevancia na illa, e tamén se abordou o potencial da enerxía solar fotovoltaica e as dificultades que está a supoñer o imposto do sol.


Tamén se valorou o potencial da enerxía solar en Canarias para o seu en fornos solares e para conseguir desalar auga do mar para o rego


Rematouse o Paseo das enerxías analizando o funcionamento dun aeroxenerador onde puderon entrar e accionar dispositivos de orientación e freado.


Unha vez rematado o paseo, os alumnos desprazáronse ao aeroporto onde os alumnos canarios e galegos despedíronse ata atoparse na fase de Galicia do intercambio triautonómico 2017

O proxecto Climántica, co respaldo do grupo investigación SEPA – Interea da Universidade de Santiago de Compostela (USC) e a colaboración dos campus de excelencia de Galicia desenvolveu o Congreso do 10º aniversario de Climántica. Este evento, que se celebrou na Facultade de suposo tamén a posta en marcha do primeiro curso de formación do proxecto europeo EduCO2cean-Erasmus+.


Na inauguración do evento, Francisco Sóñora, director do proxecto Climántica deu a benvida a todos os docentes, agradeceu ás institucións, fundacións, asociacións e concellos que apoiaron ao proxecto Climántica ao longo dos 10 anos de presenza nas comunidades educativas. Tamén agradeceu a todos intelectuais que fixeron achegas relevantes, entre os que se atopaban todos os relatores deste congreso. Pero sobre todo agradeceu ás comunidades educativas, das que había unha boa mostra nos máis de 100 centros educativos aos que pertencían os inscritos, por haber adaptado este proxecto ás súas realidades educativas.


A continuación tomou a palabra, Juan Ignacio Pozo, catedrático de Psicoloxía Básica da Universidade Autónoma de Madrid, un dos investigadores españois en Psicoloxía da aprendizaxe de maior relevancia internacional. Durante a súa intervención explicou as barreiras psicolóxicas para cambiar as actitudes ambientais. Fixou nestas barreiras.

Partiu do principio que para responder aos retos ambientais en xeral e ao cambio climático non abonda conseguir que as persoas adquiran coñecementos, senón que teñen que cambiar os comportamentos.

Para conseguir estes cambios desexables destacou varias estratexias como os clásicos ou premios, tendo que ser estes últimos moi importantes. Pero destacou como máis relevantes a persuasión, someter aos alumnos a conflitos que os leven a reflexionar sobre incoherencias e a facer inferencias, aplicando o principio de disonancia cognitiva que mantén que non facemos o mesmo o que dicimos.

Defendeu que cambiando as accións cambiamos ás persoas, para o que debemos xerar contextos nos que estas accións cambien en contextos de gregarismo, que leve aos individuos a comportarse de acordo coas accións compartidas por grupos, facendo entrar en xogo, o papel das emocións.

Tamén puxo en valor a importancia que poden ter neste eido videoxogos de simulación, como CLMNTK, nos que xogando sobre as consecuencias lles permitan reflexionar sobre as accións.

En conclusión, sostivo que temos que lograr o compromiso das persoas a través de accións que obriguen a explicitar as crenzas, repensarse a si mesmos e a reconstruír a propia identidade; porque só así se conseguirán os cambios globais que demandan as boas prácticas ambientais.



A segunda conferencia correo a cargo de Ángel Carracedo, catedrático de Medicina legal da Universidade de Santiago de Compostela, e director do Centro Nacional del Genotipado, Ángel Carracedo, un dos investigadores de maior relevancia internacional no ámbito da Medicina Xenómica. Este poñente formou ao profesorado sobre a relación dos xenes e o ambiente.

Na súa intervención abordou a relevancia que tivo o ambiente para seleccionar mutacións do DNA, dende o principio da vida, facendo mención ao recente estudo publicado en Nature, referido ao achado, dun equipo internacional liderado pola Universidade de Londres, de fósiles de microorganismos que viviron na Terra fai 3.770 millóns de anos.

En relación á especie humana destacou a importancia do DNA mitocondrial para establecer a nosa evolución, permitindo saber que aparecemos como especie fai 150.000 anos, e coñecer como nos distribuímos, situando con claridade refuxio glaciar franco atlántico. Destacou como outra das claves para os estudos da variabilidade o complexo MHC dos linfocitos.

En relación a variabilidade xenética da especie humana, fixo mención á relevancia do ambiente na selección de variedades, segundo o ambiente, entrando no relativo que resulta o concepto de enfermidade, poñendo como exemplo que a anemia falciforme, unha enfermidade no noso entorno debida a unha mutación que afecta á forma dos glóbulos vermellos, nas rexións de malaria, significa unha vantaxe fronte ao protozoo.

En relación á influencia ambiental de determinadas enfermidades, destacou sobre todo os cancros, e nas que ten maior relevancia os xenes, destacou as enfermidades mentais, situando a esquizofrenia no ámbito das enfermidades autoinmunes e o autismo como unha enfermidade moi xenética, atopándose nun 40% nun xene que falla.

Rematou a súa intervención situándose no ámbito da Epixenética, ao referirse a como o ambiente afecta ao DNA, o que explica que en xemelgos idénticos un cambio en hábitos como poden ser os deportivos, pode inducir cambio significativos. Fixo mención a investigacións en ratos nos que cambios no flora microbiana intestinal inducen cambios fenotípicos relevantes.


Pechou a primeira xornada o profesor titular de Educación Ambiental na Universidade de Santiago de Compostela (USC), Pablo Meira. A súa contribución centrouse sobre as representacións sociais do cambio climático, un ámbito no que as súa investigación contan con un elevado impacto a nivel nacional e internacional.

Dende este marco de estudo das representacións sociais do cambio climático, analizou as estratexias que usan os negacionistas para rexeitar o cambio climático. Tamén fixo reflexións sobre o uso das representacións sociais do cambio climático para, sen negar o reto, levalo a un esquecemento.

Entre as xustificacións que uso para chegar a esta conclusión fixo referencia ao uso da linguaxe da incerteza e do risco, que son propias do ciencia do cambio climático, pero que na linguaxe común, incerteza é sinónimo de non certo, a linguaxe común do risco supón que as decisións deben aprazarse ata que se logre a certeza absoluta.

Fronte a este uso das representacións sociais para negar ou ocultar o reto do cambio climático, destacou a necesidade de xerar respostas educativas que fagan que a cidadanía valore a relevancia do cambio climático (situalo na axenda pública), o faga significativo e perciba la urxencia de actuar (valoración da ameaza)... sen xerar sobre-determinación. Tamén destacou a importancia da conexión significativa da cidadanía co cambio climático para que identifique e asuma responsabilidades nas causas e nas solucións, que non se vexa só como vítima (co-responsabilizar, empoderar, contextualizar).


A segunda xornada comezou co simposio “Alianzas estratéxicas no inicio da segunda década de Climántica” que coordinou Francisco Sóñora, director de Climántica.

O primeiro en intervir foi Joaquim Ramos Pinto, presidente da Asociación Portuguesa de Educación Ambiental, organización que lidera o novo proxecto europeo, e que centrará a súa intervención sobre as sinerxias que se poden entre este consorcio e o proxecto Climántica, para difundir e darlle impacto europeo ao concepto pedagóxico de Climántica.

Na súa intervención fixo referencia á orixe da relación entre Climántica e ASPEA que levou a artellar esta candidatura. Destacou os principais elementos do proxecto: oito tópicos, curso de Polonia, congreso virtual internacional, campus para premiados e seminario docente de investigación – acción sobre o campus, e as relacións metodolóxicas co proxecto Climántica.

A segunda intervención foi a de Rosa María Catalá Rodes, directora xeral do Colexio Madrid de México DF, outra alianza estratéxica que se analizará neste simposio. Esta consistiu na presentación de Climántica en Latinomérica que está a liderar o colexio Madrid de México DF en colaboración coa Universidade Autónoma Nacional de México (UNAM) co apoio da Organización de Estados Iberoamericanos (OEI).

Partiu da evolución da participación do Colexio no proxecto Climántica ao longo dos últimos cinco cursos, destacando a evolución de proxectos presentaron aos congresos virtuales, os alumnos participantes nos campus de Galicia, a experiencia do campus de Chacahua do 2013 e as actividades desenvoltas en maio de 2016, na UNAM. para lanzar a alianza estratéxica para Rumbo a Climántica Latinoamérica, do que retou ao auditorio a participar no primeiro campus lationamericano, do que aínda non se coñece o país de celebración, pero que podería ser Costa Rica.

Pechou o simposio Francisco Sóñora Luna, director do proxecto Climántica, que expuso as conclusións da sostebilidade e difusión do proxecto, extraídas ao longo dos dez anos de deseñou. Situounas na relevancia do reto, nos seus principios de deseño, na singularidade dos seus produtos e nas liñas metodolóxicas para formar ao profesorado para o uso destes produtos para capacitar aos alumnos coa autores de produtos de sensibilización e axentes divulgadores do reto do cambio climático.

Centrou nas alianzas como as postas de manifesto e na experiencia de ter xa gañado tres concursos de libre concurrencia competitiva as claves do inicio da segunda época, que parte do Alianza estratéxica para innovación e colaboración en boas prácticas educativas EduCO2cean, que se acaba de poñer en marcha.


A segunda intervención do sábado 11 de marzo foi a de José Antonio Caride Gómez, catedrático de Pedagoxía Social e director do grupo de investigación SEPA-Interea, que abordou a relevancia que o ámbito da Pedagoxía Social pode ter para lograr respostas educativas ao cambio climático.

Fixo referencia ao papel que este ámbito de coñecemento pode ter como unha guía e orientación para a tarefa de informar, comunicar e educar á sociedade sobre o cambio climático atribuido á acción humana, un empeño no que están implicados cada vez máis axentes, actores sociais e institucións. Sostivo que pretende así ser unha achega que contribúa aos cambios de hábitos, condutas e estilos de vida necesarios para construír un futuro no que a equidade e a calidade ambiental sexan elementos centrais do noso modelo social.

Aludiu ao enriquecemento conxunto de iniciativas emprendidas en España nos últimos anos para facilitar o tratamento de cuestións relativas ao cambio climático na educación primaria e secundaria, mencionando as cinco recollidas no portal do Ministerio con competencias de Medio Ambiente, nas que figura o proxecto Climántica.


A terceira conferencia do segundo día correo a cargo do catedrático de Economía Aplicada da Universidade de A Coruña, Fernando Gónzalez Laxe que abordou as respostas da Economía Aplicada ao cambio climático desde os ámbitos portuarios e costeiros, un ámbito do que é un dos economistas máis destacados en España.

Sostivo que en España, os portos son básicos e imprescindibles para o desenvolvemento económico. Máis do 60% das exportacións o o 85% das importacións efectúanse polos portos que son sensibles ás modificacións derivadas do cambio climático: subida do nivel do mar, variacións dos niveis das mareas, ondas, ventos, inundacións, etc. Por tanto as operacións portuarias veranse cada vez máis afectadas e as actividades económicas relacionadas co porto serán cada vez máis vulnerables ao cambio climático.

Por outro lado indicou que o Organización Marítima Internacional describiu o transporte polo mar como o máis eficiente en canto a emisións. Pero tamén recoñeceu que contribuía do orde do 3% do total das emisións globais, polo que apostou, para minimizar o problema, pola introdución de barcos máis grandes que usen gas natural.


A conferencia de clausura titulada “Cara onde vai o océano do antropoceno?” foi impartida polo catedrático de Ecoloxía da Universidade de Vigo, Emilio Fernández Suárez, que recolleu os tópicos que desenvolve a alianza EduCO2cean, e que xunto coa intervención anterior, aportará datos moi relevantes para os materiais didácticos que se producirán neste proxecto europeo.

Tras presentar o antropoceno, centrouse no impacto do cambio climático no océano abordando os aspectos, posiblemente os menos coñecidos e tratados. En primeiro lugar abordou o efecto do quentamento das capas superficiais sobre a produtividade primaria e pesqueira e sobre a desosixenación do océano. A continuación tratou a acidificación oceánica, pero non tanto sobre os efectos sobre organismos, senón sobre a química oceánica profunda co seu efecto sobre a reducción da reserva alcalina oceánica.

Os días 10 e 11 de marzo de 2017 terá lugar, no salón de actos da Facultade de Psicoloxía da Universidade de Santiago de Compostela (USC), o Congreso 10º aniversario de Climántica, que vai a constituír tamén o Primeiro curso de formación do profesorado da Alianza estratéxica para a innovación e cooperación en boas prácticas educativas EduCO2cean, aprobada e financiada na convocatoria Erasmus+ 2016.


Este evento ten por finalidade actualizar, reflectir e propor actuacións orientadas a dar respostas educativas que afronten o cambio climático, tendo como soporte os coñecementos, metodoloxías e iniciativas que se teñen promovido nos dez de desenvolvemento do Proxecto Climántica. Unha liña de reflexión - accción formativa que se pretende asociar á alianza estratéxica para a innovación educativa EduCO2cean aprobada en Erasmus+2016, apoiándose no Grupo de Investigación en Pedagoxía Social e Educación Ambiental da USC (SEPA - interea) e na Rede de Investigación e Formación para a Cidadanía e a Sociedade do Coñecemento, ambos de Referencia Competitiva no Sistema Universitario Galego. Tamén se conta co apoio de todos os campus de excelencia internacional de Galicia.


Por iso recolle contidos de dous ámbitos. Por un lado contempla aqueles contidos que recapitulan as grandes temáticas desenvoltas ao longo da primeira década do proxecto Climántica. O outro ámbito refírese aos contidos de carácter colaborativo que dan paso aos ámbitos de desenvolvemento inmediato, facendo especial fincapé nas súas alianzas internacionais, a alianza estratéxica europea EduCO2cean e alianza latinoamericana: Rumbo a Climántica Latinoamérica 2018. Estes dous ámbitos orientaranse ao longo do evento por tres obxectivos:

•  Recapitular as respostas educativas máis relevantes da primeira década de Climántica
•  Reflexionar sobre a organización transversal actual do proxecto Climántica
•  Presentar as alianzas estratéxicas para o inicio da segunda década do proxecto Climántica

Eixos temáticos
Os  eixos temáticos que se desenvolven son:

• Alianzas estratexias no inicio da segunda década de Climántica
• Xenoma e ambiente
• Barreiras psicolóxicas para cambiar as condutas que demandan as respostas educativas ao cambio climático
• Representacións sociais do cambio climático
• Respostas da Pedagoxía Social fronte ao cambio climático
• Visión da Economía Aplicada sobre a mitigación e a adaptación ao cambio climático
• Cambio global nos océanos contemporáneos

Axenda
Estes eixos temáticos desenvolveranse de acordo con esta axenda:



Inscrición, diplomas  e homologación pola Consellería de Educación
Está tramitada a homologación á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria como actividade de formación permanente    do profesorado non universitario no marco do seu convenio coa USC. Provisionalmente xa foi recoñecida como actividade de formación permanente do profesorado non universitario. O seu recoñecemento definitivo está suxeito ao cumprimento dos requisitos establecidos na Orde do 14 de maio de 2013 (DOG 96).

Tamén se remitirá por parte da CeTA da USC un diploma de 8 horas de formación asinado pola Vicerreitoría de Oferta Docente e Innovación Educativa.

A inscrición faise a través de http://educo2cean.climantica.org. Por motivo da homologación, ao inscribirse hai que elixir unha das dúas opcións posibles. A primeira é para os docentes do ensino non universitario que exercen en centros sostidos con fondos públicos que queiran obter, ademais do diploma universitario, a dilixencia de homologación como actividade de formación permanente do profesorado por parte da Consellería. A segunda opción é para os demais docentes, profesionais de formación universitaria vinculados ao ámbito e estudantes universitarios. Estes recibirán só o diploma asinado pola Vicerreitoría de Oferta Docente e Innovación Educativa.

Pdf del programa del Congreso 10º aniversario

Este vídeo publicado en Climántica TV recolle a intervención do catedrático de Economía Aplicada Fernando González Laxe no simposio que desenvolveu xunto co Catedrático de Ecoloxía Emilio Fernández. Iniciou a súa intervención no coloquio a partir das alusións que fixo catedrático de Ecoloxía sobre o Cume de Paris sobre cambio climático de decembro de 2015, na que en base á diferenciación entre crecemento e desenvolvemento, sostivo que o cume de Paris quedou lonxe da realidade.

A continuación citou os tres ámbitos nos que pode achegar respostas ao cambio climático a Economía aplicada. Neste campo citou tres grandes liñas de actuación: mitigación, adaptación e a estimulación de novos sistemas de produción, distribución e consumo. Sobre esta terceira liña expuxo que era desexable pero que na actualidade non estaba presente.

Neste sentido apunto a relevancia das achegas do Informe Stern (2007), quen postulou que os efectos do cambio climático ten efectos perversos para as generacones seguintes, de tal forma que se non actuamos os efectos do cambio climático supoñerían unha incidencia económica peor que se non actuamos. Stern introduce así de cheo o cambio climático na Economía aplicada, defendendo que debemos actuar xa para que os efectos non sexan peores.

Esta formulación leva á combinación na Economía aplicada de principios económicos con principios éticos. Desde entón a ética pasa a ser cada vez máis importante, tanto nas investigacións como para xerar novos comportamentos no consumo e comportamento económico dos cidadáns nos grandes sectores económicos implicados: agropecuario, pesqueiro acuícola, marítimo portuario, recursos hídricos, chan, biodiversidade, implicacións económicas dos eventos extremos, dos desastres naturais e dos efectos da saúde.

Á hora de delimitar o seu ámbito de análise, situou os dous grandes ámbitos que distinguen os economistas: o que coñece o Economista, e por tanto non está no seu ámbito directo de estudo (o que denominan impactos biofísicos) e aquilo que coñecen, ou consideran que poden chegar a medir e estudar cos métodos propios da Economía.

Neste ámbito propio de análise económica do cambio climático, centrouse no obxecto concreto deste simposio vinculado aos impactos expostos na intervención anterior por Emilio Fernández, para a temática económica que lle tocaba defender. Centrouse principalmente nos efectos da subida do nivel do mar e do aumento da súa temperatura, apuntados na intervención anterior. Na súa argumentación seguindo esta liña, referiuse para os efectos económicos sobre as infraestruturas costeiras.

Sobre as implicacións do aumento de temperatura sobre as especies oceánicas, sacou conclusións desde o ámbito da súa cátedra relativas ás implicacións económicas sobre a acuicultura, apuntando a posibilidade de que as tendencias actuais acaben obrigando a deixar en Galicia os cultivos de salmón e rodaballo, para centrarnos noutros que agora teñen o seu ámbito en augas situadas máis ao Sur, como a robaliza e a dourada.

Defendeu que as respostas da Economía ao cambio climático vanse centrar sobre todo en estratexias de adaptación como asumir custos, reducir perdas ao mínimo, compartir perdas, proceder a cambio de actividades e de lugar do desenvolvemento das mesmas. Tendo sempre presente que a tendencia da globalización vai ser que haxa máis comercio, novos produtos e unha maior liberalización (diminución dos obstáculos comerciais) nun mundo con importantes economías emerxentes: está previsto que dentro de 5 anos a Economía de China supere á de EEUU e que no 2040 prevese que a India sexa a primeira economía do mundo. En base a todo iso xustificou a tendencia actual de maritimización do comercio, ata o punto de que o 90% do comercio efectúase por vía marítima.

Nese sentido centrou a súa achega principal ao simposio na relevancia que na actualidade ten o transporte de mercadorías a través do océano e as oportunidades que esta tendencia representa para responder o cambio climático, un sector que quedou excluído dos acordos de París porque emite pouco: un 2,7% do total das emisións.

A promoción deste tipo de tráfico de mercadorías prodúcese espontánea na sociedade global coa maior produción en Ásia, onde están 8 dos 10 grandes portos, porque alí están os grandes centros de produción e distribución desta economía global. Por tanto hai que centrar a atención para que ese fenómeno sexa acorde coas respostas ao cambio climático.

Entre as principais conclusións que achegou nesta liña de acomodar este tráfico ás respostas que se demandan da Economía para facer fronte ao cambio climático destacou as seguintes:

1. Tendencia ao transporte en grandes barcos colectores, que cada vez serán máis grandes (a tendencia actual está a ser que cada barco leve máis de 18.000 colectores).
2. Os portos deberán ser de moito calado e deben potenciarse aqueles que non superen determinados límites como que os ventos so superen os 20 nós (10 m/s), correntes de non máis de 1 nó (0,5 m/s) e ondas de non máis de 3 m.
3. Os barcos deberán cambiar o seu combustible cara ao gas natural licuado, con menos emisións. Os portos deben prepararse para recibir o gas natural licuado e débese fomentar o cambio dos vellos buques con moitas emisións por novos buques que funcionen co gas natural como combustible.
4. A apertura das vías que paradoxalmente leste xerando o cambio climático co desxeo do polo norte, unha por Rusia e outra por Canadá, que vai reducir as rutas actuais que ven obrigadas a buscar tres pasos xeograficamente localizados: Panamá, Suez e Malaca.

Desta forma o catedrático de Economía Aplicada González Laxe pechou o interesante o ámbito de coñecemento que abriu na intervención o catedrático de Ecoloxía Suárez Fernández, deixando así un dos eventos de coñecemento máis relevantes que Climántica xerou no ano 2016.

Este vídeo publicado en Climántica TV recolle a intervención do catedrático de Ecoloxía Emilio Fernández no Simposio “O cambio no océano”. Nesta intervención achegou unha análise do reto do cambio desde a Ecoloxía, pero abordada desde as fronteiras coa Ecoloxía social e humana. Con este enfoque buscou a conexión coa análise da Economía que abordaría a continuación o catedrático de Economía Aplicada Fernando González Laxe.

Por iso o profesor Fernando Suárez partiu na análise do problema desde a análise da Ecoloxía de poboacións analizando a gráfica do crecemento da poboación humana como se analiza en Ecoloxía o crecemento dunha poboación nun ecosistema.

Nesa análise concluíu que en Ecoloxía só crecen así as pragas, para referirse a que en Ecoloxía as poboacións só crecen de forma exponencial cando non hai limitación de recursos, e por iso ese crecemento non pode manterse no tempo, ou o que é o mesmo, as poboacións non poden crecer infinitamente como o fan as funcións exponenciais. Ilustrou a situación exponencial do crecemento coa poboación con tres datos de poboación, a que había no Descubrimento de América, que se calculaba con cincocentos millóns de habitantes, outro dato que sinalou foi a poboación de dous mil trescentos millóns había na Segunda guerra mundial ata o actuais sete mil cen millóns.

Para centrar máis a argumentación de que o modelo que estamos a seguir é un modelo que a Ecoloxía non pode defender, situouse tamén no crecemento que se experimenta no consumo per cápita. Este crecemento tamén segue o modelo exponencial, porque optamos por tecnoloxías de menor eficiencia, de máis potencia enerxética e impacto ambiental; actuando con hábitos de consumo sen límites.

En base a estas dúas tendencias de aumento exponencial da poboación e do consumo per cápita xustificou que a etapa actual estea a levar ao Planeta a cambios en tempos históricos como os alcanzados nos tempos de escala xeolóxica, motivo polo que os geólogos denominan Antropoceno. Para reforzar esta conclusión, comparou diferentes gráficas do crecemento de varios indicadores de consumo como PIB mundial, nº de encoros, vehículos a motor…, atopando en todos os casos o mesmo aumento exponencial que estaba a seguir a poboación.

Entre estes indicadores parouse a continuación nos impactos que están a ter no cambio global no océano, para levar a análise cara aos obxectivos do simposio. En concreto centrouse no aumento exponencial de fertilizantes que está a provocar a morte por anoxia en grandes superficies oceánicas, e o aumento exponencial de emisións de dióxido de carbono que sitúa ao océano no reto do cambio climático e na súa acidificación.

En relación ao uso de fertilizantes lembrou que Fritz Haber e Carl Bosch desenvolveron o Proceso de Haber - Bosch, que é a síntese catalítica do amoníaco para partir do dihidrógeno e o dinitrógeno atmosférico en condicións de alta temperatura e presión. Isto permitiu incorporar nitróxeno atmosférico aos vexetais a unha velocidade moi elevada, o que na actualidade está a levar a un cambio global oceánico, estendendo o problema de eutrofización que xerou primeiramente nas augas continentais e que posteriormente chegou ás desembocaduras. Na actualidade este problema derivado da anoxia por descomposición do exceso de materia vexetal morta está a experimentarse no centro dos océanos. Están a detectarse superficies oceánicas de máis de 500 Km que se están baleirando de osíxeno, dando lugar ao que se coñece como zonas mortas, un problema que tende a aumentar.

En relación ao aumento exponencial de dióxido de carbono, que se aprecia ano a ano (en febreiro de 2016 había 404,2 ppm e un ano antes 400 ppm). O CO2 emitido polo uso de combustibles fósiles queda na atmosfera nunha porcentaxe dun 44%, que é o responsable do aumento do quecemento global, incluído o quecemento do océano que acumula o 90% do aumento de calor no Planeta, que provoca que a temperatura estea a aumentar 0,04 ºC por década, o que xustifica fenómenos como o desxeo, a subida do nivel do mar, o que aparezan especies nas nosas augas de augas subtropicales e que desaparezan outras.

Os bosques fixan o 30% do dióxido de carbono emitido e o 26% restante difunde ao océano, que supón da orde de 900 toneladas por ano, o que xera outro impacto global que consiste na acidificación, que afecta ao desenvolve aos organismos con caparazones calcáreos, que se descalcifican ao aumentar a acidez oceánica.

En base ao modelo de crecemento das poboacións en Ecoloxía do que partiu, defendeu que este modelo de crecemento non se está modificando senón que se está reforzando, e que o problema non para, co problema engadido que o dióxido de carbono queda na atmosfera. Mostrou un gráfico que mostraba que co modelo actual xéranse dous tipos de países: pobres con baixo impacto ambiental e ricos con elevado impacto ambiental. Por iso defendeu a procura dun novo modelo que permita que podamos conseguir benestar con baixo impacto ecolóxico, como o novo modelo máis acorde co que nos ensina a Ecoloxía.

Apoiándose neste razoamento opinou que o impacto real para a solución do problema do Cume de Paris de decembro de 2015 foi nulo. Cualificou dita cume como unha auténtica maquillaxe política, porque non ten capacidade algunha para resolver o problema, e xustificou esta conclusión en que o modelo que se aplicou foi un modelo do pasado, que é aquel que se basea no crecemento sen limitación algunha de recursos, que en Ecoloxía é o único que permite o crecemento exponencial.

Con esta argumentación ecolóxica sobre o crecemento da poboación humana pechou a súa argumentación concluíndo que desde o punto de vista ecolóxico só é posible crecer cando estamos lonxe de limítelos, o que agora non é viable á especie humana, que desde o punto de vista ecolóxica está a achegarse aos límites do crecemento.

Desta forma deu paso á intervención do seu par de Simposio para que incorporar ao simposio a análise económica, ao afirmar que o noso modelo actual baséase no crecemento, e estamos a tomar as medidas en base a ese modelo, non válido desde o punto vista ecolóxico para a actualidade.

A metodoloxía de Climántica será a base para crear diferente material didácticos multilingüe co que concienciar á mocidade da importancia da investigación sobre os impactos e a mitigación do cambio climático nos océanos. Tamén aporta os seus modelos de participación das comunidades educativas para trasladar á sociedade respostas educativas fronte ao cambio climático . Para esta transferencia pedagóxica o proxecto Climántica, a través do seu centro educativo nodo central da súa rede, o IES Virxe do Virxe do Mar, aliouse cun grupo de científicos e docentes de España, Portugal, Gran Bretaña e Polonia, para formar a alianza estratéxica Educo2Cean-STS (Education models to transmit to society the challenge of global change in the ocean) financiado pola Unión Europea con 249.000 euros na convocatoria Erasmus+ 2016.


O proxecto Climántica inicia o seu segundo proxecto europeo. O primeiro do que formou parte foi o FEDER Interreg Climatlantic, no que se responsabilidade dos produtos, algúns moi usados en diferentes países de europeos, como o vídeoxogo CLMNTK. A aquel primeiro proxecto europeo chegouse da man da Consellería de Medio Ambiente da Xunta de Galicia. A este segundo faino da man da institución educativa que é o seu epicentro da rede escolar deste proxecto, o IES Virxe do Mar de Noia. Desde este ámbito escolar e pedagóxico, o principal reto do proxecto Climántica é transferir as súas metodoloxías a través da coordinación do deseño e desenvolvemento dos produtos didácticos, da coordinación da rede educativa a través da plataforma colaborativa, da organización do congreso xuvenil internacional, do campus para alumnos seleccionados pola calidade dos produtos presentados ao congreso, e do seminario de investigación acción sobre o campus.

A alianza estratéxica complétana o seu líder ante a Unión Europea, a Asociación Portuguesa de Educación Ambiental - ASPEA (Portugal) que aporta a súa experiencia de coordinación e difusión de redes educativas a nivel nacional e europeo, a Universidade de Vigo como sede institucional do campus de excelencia do Campus do Mar, Marine Alliance for Science and Technology de Escocia, que aportan os datos científicos,  Ciência Viva - Agência Nacional para a Cultura Científica e Tecnolóxica (Portugal) que aporta a súa experiencia en divulgación científica, CARETAKERS OF THE ENVIRONMENT INTERNATIONAL (Polonia) que traslada e adapta ao Báltico todo o desenvolvemento feito sobre o Atlántico, e o IES Ribeira do Louro de Porriño que aporta a súa ampla experiencia na xestión administrativa deste tipo de proxectos.


Os días 14 e 15 de novembro tivo lugar na reunión de lanzamento do proxecto, un encontro inaugurado na sala IV do edificio Miralles da Universidade de Vigo polo vicerreitor de Relacións Internacionais e Extensión Universitaria da Universidade de Vigo, Manuel Fernández Iglesias, institución que tamén participa neste proxecto a través do Campus do Mar. Nesa reunión inicial, ademais de coñecerse persoalmente, socios e socias tiveron a oportunidade de ir fixando responsabilidades e coordinando o cronograma das diferentes accións que se van a levar a cabo e establecendo un calendario de actuacións.

Os socios do proxecto, de dous anos de duración, planean crear un libro de texto con carácter global, aplicable en calquera sistema educativo europeo, que se publicaría tanto en formato papel como electrónico, que se coordinará desde o marco deste proxecto, e que estará dispoñible nos diferentes idiomas dos países participantes. A súa estrutura será interdisciplinar e os seus contidos incluirán todo o coñecemento científico contemporáneo relacionado co cambio climático no océano. Este contido completarase, ampliará e manterase actualizado a través dunha revista electrónica e un sitio web no que todos os estudantes poidan participar, e que tamén se coordinará desde o marco de Climántica.

Estes produtos, inspirados nos publicados nos que forman parte da Biblioteca Climántica serán os vectores do coñecemento necesario para conseguir os obxectivos pedagóxicos que formen aos alumnos para ser axentes que axuden á sociedade para adquirir conciencia e sensibilidade sobre a importancia de investigar e traballar a favor da sustentabilidade dos océanos. Climántica tamén equilibrará e fará coherente a coordinación desta produción con iniciativas de participación das comunidades educativas como congresos virtuais, campus xuvenís internacionais, seminarios para os docentes, produción de vídeos,etc.

O principal destinatario do proxecto é o alumnado europeo de educación secundaria superior (15-18 anos) e a eles diríxese o libro científico - didáctico. Este material cada socio adaptarao aos seus alumnos de secundaria básica (12-14 anos). Todos estes alumnos comprendidos entre os 12 e os 18 anos, terán a oportunidade de presentar as súas comunicacións no congreso xuvenil virtual, participar nas comunidades 2.0 e mellorar as súas habilidades científicas e de comunicación no campus xuvenil internacional, así como coñecer outras prácticas e culturas participando en programas de intercambio cos demais países participantes no proxecto. Os seus docentes serán os destinatarios de diferentes accións de formación dirixidas a dotalos dos coñecementos necesarios para transmitir ao seu alumnado as competencias crave que necesitan para a súa participación no desenvolvemento deste proxecto.

Xa está publicado en Climántica TV o vídeo do seminario impartido por David Vicente, xornalista e investigador sobre Cinema e cambio climático na Universidade de Valladolid. Este seminario consistiu en explicar diferentes recursos e estilos para a elaboración de guións de cinema sobre o cambio climático. O obxectivo consistía en orientar aos alumnos na elaboración dun curto baseado en comparar, desde o punto de vista do clima, o cambio climático e o modelo de sustentabilidade, as súas observacións e análises das contornas urbanas e naturais durante o campus, cos da procedencia de todos os membros do grupo. Na última parte do taller cada un dos catro grupos de traballo ideou o argumento do seu proxecto audiovisual, e someteuno á retroalimentación deste experto. Como resultado do desenvolvemento desta idea inicial xerada neste taller, xurdiron os catro curtos producidos durante o campus.

En Climántica TV acaba de publicarse o vídeo da representación do musical no acto de fin de campus celebrado no teatro municipal La Cárcel de Segovia. Neste musical titulado "Resposta de Gaia fronte ao cambio climático", a letra e música creouse antes de chegar ao campus, e a repartición de personaxes realizouse na seguinte quincena de xullo, tendo en conta a vocación polas artes escénicas expresada polos alumnos. Previo ao inicio do campus xa se dedicara a xornada do 5 de xullo a realizar un ensaio musical cos músicos de Galicia que manifestaron ter formación musical e interese por formar parte da banda

O musical desenvolveu unha historia que coñecen ben os mozos, as historias de super heroes. Os personaxes súper heroes (Terra, Aqua, Aero, Piro e Flora Faunez) esfórzanse por axudar a Gaia na súa desesperada petición de axuda diante dos impactos do cambio climático que está a sufrir, e os antagonistas (Lodo Mc Mugres, Brea, Secretaria de Lodo e Enigma) son interpretados polos alumnos dos países e comunidades autónomas participantes no campus que se mostraron con vocación e formación teatral. As súas cancións e bailes estarán conducidos pola música que interpreta unha banda musical formada polos mozos premiados que completaron estudos de conservatorio ou están a punto de facelo.

As mensaxes que se lanzan son varios, entre os que destacan:

• O progreso e a ambición humana como desencadeante da maioría das accións que levaron ao planeta á situación de abandono e precariedade na que se encontra hoxe en día. Está presente sobre todo no personaxe de Lama McMugres e en todas aquelas imaxes que se proxectan na primeira metade do musical.
• Os problemas dos sistemas terrestres e os seus mecanismos de auto limpeza para soportar os continuos ataques que sofren día a día e a súa debilidade cada vez máis patente. Está presente no personaxe de Gaia (o espírito gardián do planeta, aquela que vela polo seu benestar e o seu correcto funcionamento), representación do planeta e a súa dor.
• A necesidade dunha resposta baseada no desenvolvemento sostible ante os problemas ambientais e o conflito medio-progreso. Presente no personaxe de Flora Faunez e varios dos diálogos que teñen lugar na súa presenza.
• O cambio que debe dar a sociedade ante a súa actuación para co medio, dende un enfoque egoísta e de despreocupación cara a outro de sensibilización e conciencia ambiental. Esta mensaxe está nos personaxes de Enigma e Brea e a súa conversión do bando de Lama McMugres ao de Gaia e os seus elementos.
• Non é necesario ser un súper heroe ou ter súper poderes para cambiar as cousas. Que realmente calquera persoa da pé cun mínimo de educación ambiental e ganas de axudar pode coidar o medio mediante un número de pequenas cousas e cambios de actitude.

Sinopse: Un grupo de mozos vese sorprendido por un terremoto que lles deixa incomunicados. Xuntos reflexionan sobre as causas do cambio climático e contarán cunha axuda inesperada que lles fará ver o problema desde unha perspectiva moito máis clara. Se coñecemos como será o futuro, por que non actuar agora?
 

Sinopse: Unha hora sen Wi-Fi é a escusa perfecta para sentar de maneira relaxada e coñecer mellor o noso planeta. Este grupo preséntanos os seus lugares de orixe, coas súas virtudes e os seus defectos. Mentres tanto, nunha empresa calquera, o ritmo do mercado envolve de verde os mesmos produtos que os levaron a este punto crítico.
 

Sinopse: Cando todo parece perdido por culpa do abuso do transporte privado e do malgaste de recursos, sempre cabe un raio de esperanza. E é que basta un mal soño, unhas palabras ben encamiñadas, para promover un cambio de actitude mesmo nos máis escépticos sobre o cambio climático.
 

Sinopse: "Ao verde vivo" é unha declaración de intencións, un programa reivindicativo que pon o foco nos problemas que afectan o planeta, abordando temas tan variados como o cambio de temperaturas e precipitacións, o investimento en enerxías renovables, o urbanismo sustentable ou a protección de especies. Todo iso cun equipo formado por expertos, políticos e afectados, e un amplo abanico de imaxes que non lles deixarán indiferentes.

Xa está publicado en Climántica TV o vídeo que resume as actividades desenvolvidas no segundo campus de Climántica co CENEAM, que supuxo o décimo aniversario dos campus organizados polo proxecto Climántica.

Para o seu desenvolvemento seguiuse o cronograma de actividades expresado no programa:

• Desde o inicio ata o minuto 1:50 resúmense as actividades do primeiro día: cea das nacionalidades, presentación do campus e festival das nacionalidades.

• Do minuto 1:50 ao minuto 7:38 recóllense as actividades do segundo día. Empeza pola charla “Dez conceptos para responder o cambio climático”, que recolle os contidos sobre cambio climático con potencial para ser incluídos nos proxectos. A continuación recóllese o taller “O cinema sobre cambio climático para inspirar argumentos e proxectos audiovisuais”. A continuación resúmense as actividades da tarde, centrándose na parte dos talleres en dous dos seis que se desenvolveron: o de música e o de teatro. Por último, resúmense o resto das actividades da tarde do sábado 3 de setembro, centradas no itinerario urbano de Segovia: as visitas á Real Casa da Moeda, á Colección de monicreques Francisco Peralta, explicación da ocupación urbana histórica da cidade por parte do Concelleiro de Urbanismo e entrevistas para recoller datos para os proxectos audiovisuais.

• Do minuto 7:38 ao 12:50 recóllense a benvida do Alcalde de La Granja de San Ildefonso, seguida da visita ao Palacio Real desa localidade. A continuación pásase aos talleres da tarde, recollendo en neste caso imaxes de catro dos seis: teatro, artes plásticas, comunicación e foto e vídeo. Tamén se recollen imaxes dunha actividade de investigación - acción do seminario docente. As últimas actividades da segunda xornada que se recollen son as correspondentes á festa do fin de xornada, que neste día estivo centrado no xogo - concurso musical “Esta canción sóame” e no karaoke fin de festa.

• Do minuto 12:50 ao 24:30 recóllense as actividades do luns 4 de setembro, terceiro día de campus. Empeza este día coa benvida de Javier Pantoja, director do CENEAM. A continuación recóllense as principais evidencias do cambio climático que mostrou Francisco Heras, coordinador da área de Educación do CENEAM, no itinerario da ruta de Cotos - Lomba do Noruegués. Por último, as imaxes que se recollen no vídeo dese día é o baño no río de Valsaín.

• Do minuto 24:30 ao 26:18 recóllese clausúra do Seminario docente coa intervención de Pablo Meira o martes 6 de setembro, que abordou cos profesores que participaron no seminario en calidade de orientadores dos traballos dos alumnos premiados, o tema “Cambio climático e a relación entre a cultura científica e o coñecemento popular”.

• Do minuto 26:18 ao final recóllese a presentación de proxectos no teatro municipal de Segovia, co que se pechou o campus ao final da mañá do día 6 de setembro. Este acto final iníciase coa presentación - inauguración. A continuación preséntanse os 4 curtos elaborados polos grupos de proxectos audiovisuais que se presentaron por esta orde:

Grupo 1: “Gústame camiñar”
Grupo 4: “Ao verde vivo”
Grupo 3: “Pero..., e se isto non fóra sempre así?”
Grupo 4: “Un heroe inesperado”

Finaliza o vídeo con dous momentos de dúas escenas do musical “Respostas de Gaia fronte ao cambio climático” que conxuntou o traballo de música, teatro, danza e artes plásticas do campus.

O curso 2015-2016 será lembrado polo equipo Climántica por fitos relevantes como a consolidación do Campus internacional e o seu seminario docente de investigación acción no Centro de Educación Ambiental (CENEAM) co apoio da AEPECT, pola incorporación ao sistema educativo de México a través da colaboración da UNAM e do Colexio Madrid e o apoio da OEI ou pola aprobación do proxecto europeo de alianza Erasmus+ KA2.

O venres 10 de xuño de 2016 o xurado encargado de seleccionar aos alumnos premiados pola calidade dos produtos de sensibilización presentados ao congreso virtual xuvenil internacional CLMNTK16 finalizou o proceso de valoración e emitiu a relación dos autores premiados.

Este premio conduce á selección dos asistentes ao II Campus xuvenil internacional Climántica - CENEAM e ao seu seminario docente de investigación - acción Climántica no Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM) que se desenvolve co obxectivo de investigar sobre novas formas de ensinar e aprender sobre cambio climático, e que se celebrará no CENEAM, do 2 ao 6 de setembro de 2016.

O traballo máis valorado foi o vídeo musical El planeta:


O vídeo que quedou na primeira posición está conducido por un rap composto polos seus autores, os alumnos de 3º de Secundaria do Colexio Madrid de México DF Cynthia Arrieta e Gerardo García. As imaxes e o seu desenvolvemento foron tomadas polos alumnos da súa contorna urbana e arredores, e van xurdindo e evolucionando en perfecta coordinación do texto.

Coa valoración destes traballos, seleccionáronse aos 52 alumnos que formarán parte do II Campus xuvenil internacional Climántica - CENEAM que se celebrará no Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM), centro de referencia en Educación Ambiental situado na localidade segoviana de Valsaín - La Granja de San Ildefonso, que dará continuidade á primeira edición celebrada o curso pasado.

Cada alumno gañador, ademais de ter reservada unha praza no campus, conseguiu unha praza para o docente que o orientou, quen se incorporará ao seminario docente de investigación - acción sobre o Campus acreditado con 48 horas de formación por parte do Ministerio de Educación.

Os cincuenta e dous estudantes que formarán o Segundo campus internacional Climántica - CENEAM foron seleccionados entre un total de douscentos trinta autores que presentaron proxectos para sensibilizar á cidadáns fronte ao cambio climático ao Congreso virtual internacional CLMNTK16.

O xurado formárono Erica Pérez Guillén coordinadora da área Científico-Divulgativa da Axencia Insular de Enerxía de Tenerife (AIET), Carmen Villavicencio directora do programa a Ciencia na túa Escola da Academia Mexicana de Ciencias, Anna Pons, responsable do Centro Nacional de Educación Ambiental da Comunidade Valenciana, María del Mar Fontes, xefa do departamento de Orientación do IES Terra de Xallas de Santa Comba, Ana López, xornalista de Educación e José Manuel Gutierrez Bastida, Asesor Pedagóxico de Educación Ambiental no Ingurugela-Ceida de Bilbao.

Entre os traballos que seleccionaron destacaron competencias e modalidades de expresión ben diferenciadas. No ámbito das animacións con explicacións de competencias clave en ciencia e tecnoloxía destacaron o traballo que figura en segundo lugar o traballo titulado O Mundo nas túas mans, cuxa autora é a alumna de 2º de ESO do IES Arzúa Iris Cisneros García.

Empatado en segundo lugar co traballo da galega Iris, na puntuación outorgada polo xurado de 4,67 sobre un máximo de 5 puntos, quedou o vídeo a modo de documental da natureza creado polo estudante de 4º de ESO do IES Mariano Quintanilla Rodrigo Arévalo González. Mediante este vídeo titulado No hay tiempo extra, sólo el que tenemos, Rodrigo demostrou a súa competencia para producir vídeos da natureza, no que cun gran dominio da competencia de expresión audiovisual fai un percorrido por paisaxes naturais da provincia que sensibilizan sobre a urxencia de responder fronte ao cambio climático.

Na modalidade de animacións con xoguetes miniaturas usados coa técnica de stop motion para simular contextos de impactos ambientais destacaron o traballo das alumnas de 1º de ESO do IES Poeta Añón Noemí Rodríguez Lago e Carmen Neto Muíños titulado SOS periga o planeta. Neste traballo, usando xoguetes de leigo Noemí e Carmen denuncian os impactos ambientais do uso excesivo de fertilizantes e praguicidas na agricultura.

Na mesma liña de vídeo denuncia de contaminación seleccionar o traballo do Colexio Decroly da Lagoa (Tenerife) titulado El mar se ahoga no que as súas autoras, as alumnas de 2º de ESO Ana Jiang Suárez Morais e Marian Bah Amaro denuncian os impactos da contaminación contemporánea dos océanos.

Tamén na categoría de vídeos de denuncia de contaminación, pero en contornas urbanas industriais seleccionaron o vídeo que aborda a contaminación industrial na cidade polaca de Lodz titulado La importancia del medio ambiente creado polas alumnas de 2º de bacharelato do VI Liceum Ogólnokształcące im. J. Lelewela (Lodz, Polonia) Anita Sołtysiak y Kamila Olejniczak.

Outra forma de abordar os impactos da contaminación e o cambio climático mediante produtos audiovisuais que seleccionou o xurado foi o vídeo relato teatral. Neste apartado destacou o traballo titulado A historia de Martina e o cambio climático, desenvolvido polas alumnas de 3º de ESO do CPI dous Dis de Rois Ona Tobaruela, Multou Martina Fontes Morono.

Outra modalidade de vídeos que premiaron foron as reportaxes urbanas sobre evidencias e impactos do cambio climático. Neste ámbito destacaron o traballo das alumnas Begümhan Nur Ateş de 9º Grao do Ankara Atatürk Lisesi co vídeo titulado Climate change ambientado en contextos que evidencian os impactos do cambio climático en Ankara.

Na modalidade de vídeos a modo de reportaxe destacaron o produto audiovisual desenvolvidas polas alumnas de primeiro de Bacharelato Isabel Vidal Zambrano e Rocío Fernández Bellido do IES El Fontanal da localidade sevillana de Lebrija. Neste vídeo titulado Cambio climático en Lebrija estas alumnas situáronse en diferentes contextos afectos polo cambio climático na zona agrícola do concello de Lebrija para abordar a necesidade de adaptación a este ámbito. (Ver reportaxe en Lebrija TV)

Outra modalidade de vídeo que resultou destaca polo xurado foi a da explicación didáctica dun tema no que destacou o produto de sensibilización titulado Fracking que quedou na cuarta posición na valoración do xurado e cuxa autora é Filipa Jahnke, alumna de 12º ano da Escola Secundaria D. Denis de Coimbra (Portugal). Con este traballo Felipa deixou un excelente recurso didáctico que facilita levar ás aulas dunha forma moi intuitiva un dos ámbitos tecnolóxicos actuais con maiores repercusións económicas e sociais, como é esta tecnoloxía deseñada para extraer petróleo das lousas bituminosas.

Na modalidade das presentacións tamén seleccionaron traballos, moitos dos cales conceptualizan e describen con datos impactos do cambio climático e da contaminación en espazos protexidos como é o caso da presentación titulada El cambio climático y su efecto en Daimiel dos alumnos do IES Juan D´Opazo (Daimiel, Cidade Real) María Larisa Sánchez Valdepeñas e Miguel Caraballo Cambronero. Con esta presentación os dous alumnos manchegos describen a modo de denuncia os perigos derivados do cambio climático e dos impactos ambientais que está a experimentar o humidal das Táboas de Daimiel.

Desde o ámbito do debuxo tamén seleccionaron a alumnos. Neste ámbito seleccionaron debuxos que buscan representaron a nosa inconsciencia ante os impactos ambientais como é o caso do debuxo titulado Detrás de la Contaminación da alumna de 1º de ESO do IES Isidra de Guzmán (Alcalá de Henares, Madrid), Laura Fernández García.

Outra modalidade de debuxos polos que seleccionaron alumnos foron aqueles que expresaban a ameaza mortífera do cambio climático. Un exemplo deste tipo de debuxos é o realizado pola alumna de 4º de ESO do IES Acci (Guadix, Selecta) Branca Carbajal Pena, co seu debuxo titulado Nuestro destino solo tu puedes cambiarlo.

O ámbito da literatura destacou de forma especial en Galicia como é o caso do relato da alumna María Viña López do IES Rosalía de Castro que creou o relato titulado Diario dun golfiño. Nese relato María dá vida a un golfiño que vai contando nun diario a súa viaxe de fuxida coa súa nai porque a súa casa volveuse un lugar non habitable. No seu diario de viaxe cada día vai relatando as súas vivencias relativas aos impactos ambientais que se atopa.

A fotografía comentada. As máis orixinais foron as fotografías cometadas mediante unha poesía, e nesta formulación a máis valorada foi a titulada O mundo está a chorar da alumna de 1º de Bacharelato da modalidade de Artes do IES Virxe do Remedio de Alacante Sara Cobos Giner, que fotografo un cristal con pingas ben conformadas desde o interior dunha casa nun día nubrado e gris. A fotografía acompañouna dunha poesía que expresa o ilóxico que sería que provocásemos un cambio climático.

A Dirección Xeral de Divulgación Científica (DGDC) da Universidade Nacional Autónoma de México (UNAM) convidou a Francisco Sóñora Lúa, director do proxecto Climántica a impartir unha conferencia sobre o proxecto Climántica o día 20 de maio.

Neste coloquio participaron a nivel presencial, na Sala Juárez, os técnicos de divulgación científica da DGDC da UNAM. Pode seguirse a conferencia a través desta ligazón (debido a un retraso no comezo da conferencia empeza a partir do minuto 17):

Poden seguirse en directo as seguintes actividades do programa do primeiro seminario de Climántica en Latinoamérica que se desenvolverá no Museo Universum, apoiado pola Organización de Estados Iberoamericanos (OEI) e coorganizado en colaboración coa Dirección Xeral de Divulgación  de Divulgación Científica (DGDC) da Universidade Nacional Autónoma de México (UNAM) e co Colexio Madrid. O horario está pubicado  con horario de México, polo que cada país debe axustalo aos seus horarios (por exemplo España + 7 horas, Portugal + 6 horas).

Programa oficial

Mércoles 18 de maio de 2016. Universum Museo de las Ciencias - UNAM
10:00-10:15 Inauguración a cargo das autoridades das institucións convocantes
10:15-11:30  Carlos Gay García.  Coordinador do Programa de Investigación en Cambio Climático da UNAM
Conferencia Magistral: Las evidencias y los impactos del cambio climático en México
11:45-13:00 Francisco Sóñora Luna. Director do proxecto Climántica
Conferencia Magistral: Organización conceptual transversal del proyecto Climántica
13:00-14:15 Mireya Ímaz Gispert. Coordinadora do Programa Universitario de Medio Ambiente (PUMA) da Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM)
Conferencia Magistral: Respuestas educativas a los retos ambientales del siglo XXI

Xoves 19 de maio de 2016. Universum Museo de las Ciencias - UNAM
10:00-12:00 Francisco Sóñora Luna. Director do proxecto Climántica
Foro: Materiales didácticos de Climántica y sus necesidades de adaptación a la enseñanza superior de México

15:30-17:40 Francisco Barnés Regueiro director da Fundación Mario Molina, Mtra. Rosa María Catalá directora xeral do Colegio Madrid, Mtra. Leticia Chávez Martínez coordinadora do Seminario na DGDC- UNAM, Francisco Sóñora Luna, director de Climántica, Dalia Elizabeth Ayala Islas directora de Educación Ambiental do Programa Universitario de Medio Ambiente da UNAM
Mesa Redonda Nuevos paradigmas sobre la enseñanza del Cambio climático

A través da convocatoria destes dous eventos xuvenís e do seu seminario docente recoñecido con 50 horas de formación polo Ministerio de Educación, ábrese un proceso que desembocará na continuación do I Campus Climántica-CENEAM que se celebrou o ano pasado, cuxo desenvolvemento se recolle no seu vídeo. O proceso iníciase coa publicación de traballos na plataforma do Congreso xuvenil internacional CLMNTK16, cuxos traballos individuais ou en parellas formarán parte do proceso selectivo a partir do cal se constituirá o II Campus Climántica-CENEAM.

A segunda edición do campus internacional desenvolverase no Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM) do 2 ao 6 de setembro de 2016. A composición deste segundo campus internacional no CENEAM sairá dun proceso selectivo no que se combinen os criterios de capacidade e diversidade de nacionalidades e comunidades educativas.

Nesa selección terase presente o criterio de que a cada centro corresponderalle polo menos dous alumnos premiados seleccionados entre os participantes do seu centro, a condición de que consigan unha puntuación igual ou superior ao 50% da máxima que outorgue o xurado, e non se haxan esgotando antes as prazas ao asignalas aos primeiros premios dos centros cuxos traballos obtivesen valoración global superior (xurado + votacións de Facebook).

O premio requirirá que o centro educativo envíe a un docente responsable da custodia, que formará parte do seminario docente internacional. Para iso, antes de finalizar o curso 2015-2016, terá aprobada a actividade no Consello Escolar ou órgano de goberno con competencia para a aprobación de actividades extraescolares, figurando no acta de aprobación a indicación expresa dos estudantes participantes e do/os docentes acompañantes con responsabilidades de custodia. Ese docente formará parte do II Seminario docente Climántica-CENEAM que está recoñecido con 50 horas de formación por parte do Ministerio de Educación, tramitado no marco do convenio de formación do profesorado coa Asociación Española para o Ensino das Ciencias da Terra (AEPECT).

No caso de que o primeiro traballo premiado sexa individual, o centro elixirá ao seu segundo alumno representante, que acompañará ao autor premiado, tendo en conta a condición de xénero que a organización estableza en función da ocupación dos dous albergues (hai 26 prazas en cada un dos albergues, masculino e feminino) e que tamén participase como autor do congreso virtual internacional. Nestes casos de selección do segundo representante por parte dos centros, as puntuacións do xurado serán achegadas ao centro educativo para que poida telas presentes no proceso de selección.

Os premios asignaranse co criterio de que se obteña o maior número posible de centros educativos premiados, e tamén de nacionalidades diferentes, de tal forma que non se outorgará ningún novo premio a un centro xa premiado, mentres existan traballos con polo menos o 50% da puntuación do xurado en centros que aínda non recibiron un premio. Só cando non se dea esta circunstancia, procederase a asignar o seguinte premio a un mesmo centro, o que supoñería que dese centro educativo van máis de 2 alumnos.

Neste caso en que superen o número de 2 alumnos por centro, para a asignación dun novo premio a un centro xa premiado, terán prioridade os centros educativos de países invitados e os que pertenzan ao consorcio organizador.

Unha vez asignados os dous alumnos por centro, nas condicións establecidas nesta convocatoria, poderanse asignar máis alumnos por centro, pero en leste a asignación faraa a comisión en función das prazas non cubertas nos dous albergues, e por tanto pode ter condicionantes de xénero.

Cada centro pode propoñer a máis docentes que a un, no caso de que tivese máis docentes interesados en participar no seminario docente. O único límite que cabe establecer neste caso é que só 20 docentes poderán recibir a certificación do Ministerio de Educación.

Está publicado en Climántica TV o vídeo da conferencia que impartiu o doutor Carracedo o venres 1 de abril de 2016 no Coliseo Noela de Noia, formando parte do programa de Climántica Intercambio Galicia - Canarias 2016.

Partiu da explicación dunha forma didáctica a estrutura do ADN para situar a mutación como motor da evolución e da enfermidade.

Expuxo que hai que convivir coa enfermidade porque está causada por mutacións, pero non só por mutacións, senón tamén polas súas relacións co ambiente.

Por tanto nas enfermidades inflúen tanto os xenes como o ambiente, e por iso temos que mellorar a comprensión da relación xene - ambiente. Para iso temos que coñecer todos os nosos xenes (xenoma), e estes agora podémolos analizar moi rápido. Pero tamén temos que estudar como inflúe o ambiente nos xenes. A isto denomínase como Epixenoma, que son modificacións químicas que teñen os xenes, que se poden producir acetilando as histonas ou metilando as bases, sobre todo en C e G.

Para entender o Epixenoma necesitamos entender a flora microbiana, porque convivimos con bacterias nun equilibrio do que depende a saúde. De feito as compañías farmacéuticas esperan qe nos próximos 25 anos haxa máis medicamentos desenvolvidos utilizando o microbioma que os xenes.

Estas ideas resumidas nestes parágrafos expúxoas estruturadas coa seguinte secuenciación:

1.- O ADN molécula da vida
2.- Técnicas para ler o libro
3.- Xenes, ambiente e evolución
4.- Enfermidades que son mestura de xenes e ambientes
5.- Como altera o medio ambiente os xenes? Epixenética
6.- Os microorganismos non só nos prodúcen enfermidades, pois tamén nos dan saúde: Human Microbiome Project.

TRANSCRICIÓN RESUMEN

Este vídeo resume as actividades que se desenvolveron no Coliseo Noela na xornada final do intercambio. No vídeo recóllese o acto inauguración, clausúraa. Tamén se fan breves mencións aos simposios, tendo en conta que estes recolleranse na súa totalidade en vídeos publicados neste portal.

As actividades estiveron coordinadas polo IES Virxe do Mar de Noia, que as incluíu na súa semana cultural. Nela participaron os alumnos do bacharelato de ciencias dos dous institutos de Noia, os alumnos do colexio Decroly de Canarias (centro coordinador do intercambio en Canarias), os alumnos que participaron no intercambio do do IES Poeta Añón (centro coordinador do primeiro día), do IES Praia Barraña de Boiro (centro coordinador do segundo día), do IES Rosalía de Castro (centro coordinador do terceiro día), do CPI dos Dices de Rois (centro coordinador do cuarto día).

O último día do intercambio, luns 4 de abril clausurouse o intercambio no coliseo Noela de Noia, mediante un acto académico que coordinou o IES Virxe do Mar no marco da súa semana cultural. Este acto foi inaugurado polo alcalde D. Santiago Freire e no desenvolvéronse tres simposios.


O simposio de expertos sobre cambio climático foi desenvolto por dous catedráticos universitarios de recoñecido prestixio. Os outros dous foron simposios xuvenís, un defendido por alumnos galegos e o outro por alumnos de Canarias.

O simposio de expertos universitarios titulado “Impactos do cambio climático e a súa mitigación en Galicia e Canarias”. Este simposio foi impartido polo catedrático de Economía Aplicada da Universidade da Coruña, Fernando González Laxe, ex - presidente da Xunta de Galicia e de Portos do Estado, e o catedrático de Ecoloxía da Universidade de Vigo, e director do campus de excelencia internacional galego portugués, Campus do Mar, Emilio Fernández.


Interviu en primeiro lugar Emilio Fernández co tema Impactos do cambio climático, e abordou os impactos do cambio climático, desde o punto de vista dos ecosistemas, pero tamén da Ecoloxía urbana, para finalizar con análise crítica da COP21 que deu pé á introdución da Economía Aplicada.


A intervención de Fernando González Laxe titulouse Os efectos do Cambio climático sobre as zonas litorais, os ecosistemas costeiros e os portos: exemplos de Galicia e Canarias. Nesta intervención destacou os datos que se deben ter en conta para mitigar e adaptarse ao cambio climático desde eses ámbitos.


A continuación procedeuse ao simposio sobre “Coñecementos, vivencias e emocións dos estudantes galegos na estancia en Canarias”, que foi exposto por 5 alumnos galegos, representando cada un a un instituto galego. Cada instituto tivo un representante - portavoz na mesa, que se encargou de expoñer as actividades en Canarias cada un dos 5 días. O IES Poeta Añón de Outes expuxo as actividades do primeiro día (ITER e Montaña Vermella), o IES Praia Barraña de Boiro encargouse das actividades relativas para os efectos do cambio climático na fenología das especies do Parque Nacional do Teide, o IES Rosalía de Castro de Santiago responsabilizouse da comunicación sobre as actividades de mergullo no marco do proxecto Océano Sostenble, o CPI Dous Dis de Rois comunicou as actividades no centro de investigación meteorólogico de Izaña, e as actividades do cuarto día en Icod e Garachico. Por último, o IES Virxe de Noia expuxo as conferencias de cambio climático, contaminación por aerosois e vulcanología, así como a presentación de proxectos escolares no último día do intercambio.


O outro foi desenvolvido por 5 alumnos canarios e titulouse “Vulcanismo e medio ambiente en Canarias”. Tamén interviñeron 5 alumnos de Canarias. Iniciou a intervención Galilea co tema Historia vulcanológica de Canarias. A continuación Gabriel expuxo o tema O volcán Teide. A seguinte en intervir foi a de Wen co tema Volcán do Hierro, Daniel abordou o tema de Risco Volcánico e Ismael Vulcanismo, turismo e ambiente.


O acto pechouse cun festival musical nos que os alumnos dos seis centros educativos interpretaron cancións en representación dos seus centros. Por último celebrouse a comida festa de despedida. Unha vez finalizada a comida o ciclo formativo de DJ, Música e Vídeo do IES Virxe do Mar amenizou un baile de despedida. Ás 15 horas todos os alumnos do intercambio saíron cara ao aeroporto, onde os estudantes das dúas comunidades autónomas tiveron unha despedida moi emocionando, expresando o seu desexo de que fose un ata logo.

A xornada comezou coa asistencia de todo o alumnado implicado no intercambio, tanto galego como canario, participantes no intercambio, xunto con alumnos de Bacharelato de Noia, Borio, Rois e Outes a charla coloquio que impartiu en Dr. Anxo Carracedo no Coliseo Noela de Noia


Nesa primeira actividade da xornada, o Dr. Carracedo, abordou as relacións que existen entre a xenética e o medio ambiente. Neste ámbito abordou as enfermidades teñen un compoñente xenético e un ambiental, referíndose a como a relación entre ambos pode determinar que se padeza unha determina enfermidade.

Tamén destacou a importancia de manter a variabilidade xenética nunha poboación, xa que grazas a ela podémonos adaptar a un medio en continuo cambio. Neste sentido referiuse a que aínda que ás veces pareza que trastornos, por exemplo o autismo, ou a hiperactividade, son totalmente negativos, dependendo de en qué ambiente desenvolvámonos, poden ter mesmo efectos positivos, podendo en determinadas contornas en crises, asegurar a supervivencia.


A continuación un grupo clase de estudantes do CPI dous Dis de Rois, xunto cos alumnos canarios do intercambio desprazáronse a Muros. Alí unha guía do concello, María, explicou a historia e o funcionamento do muíño de mareas. Explicoulles que foi construído no século pasado por un emigrante retornado. Tamén fundamento o seu funcionamento en base a aproveitar a amplitude das mareas, duns 4,5 m de media, para mover os 6 muíños que se usaban para moer o millo.

Seguidamente o grupo desprazouse ao pobo de Muros, onde María explícoulles a importancia da vila no pasado, así como a súa relación coa realeza, e tamén as pautas de construción dependendo que as casas fosen señoriales ou vivendas da poboación.


Unha vez situados na ampla chaira enfronte do concello, os alumnos tomaron o seu picnic e aproveitaron o tempo libre para descansar. O tempo libre finalizou ás 16 horas, co desprazamento ao complexo dunar Lagoa de Xarfas - Praia de Area Maior, máis coñecida como lagoa e praia de Louro.

Alí, facendo uso de telescopios para a observación de aves e prismáticos, os estudantes puideron observar aves como garzas reais, anades reais, corvo mariño grandes, gaivota patiamarela, zampullíns, e espátulas.

Tamén se estudou, mediante a observación in situ, a orixe xeolóxica do inselberg ou monte illa "Monte Louro", e posteriormente visitouse e observou os ecosistemas dunares e a extensa praia. Nestes ecosistemas desenvolveuse un coloquio dirixido a reflexionar sobre a distribución das plantas nos sistemas dunares segundo a súa proximidade ao mar ou á lagoa e sobre a procedencia da multitude de obxectos arroxados á praia polos temporais e as correntes.


Para finalizar a xornada o grupo desprazouse á Fervenza do Xallas en Ézaro, onde se explicou a importancia do feito de que este río, a diferenza da maioría, desemboque en fervenza, como consecuencia dos movementos tectónicos que se produciron en Galicia durante o terciario. Tamén se observou como a solidez do granito oponse á erosión.

Embelesados por fórzaa da auga e a espectacularidade da fervenza, que devandito sexa de paso é aproveitada para alimentar unha central hidroeléctrica, o grupo iniciou a retirada cara aos respectivos pobos onde os alumnos canarios serán recibidos polas familias de acollida.

Os alumnos do colexio Decroly de La Lagoa de Tenerife e os seus dous docentes, acompañados por dous profesores e os alumnos de 4º ESO D do IES Rosalía de Castro, acompañados tamén por dous profesores, desprazáronse pola mañá ata o Parque experimental eólico Sotavento.


Unha vez no Sotavento levaron cabo, ao longo da mañá tres actividades:

a) Charla a nivel divulgativo sobre os problemas ambientais derivados do uso irresponsable dos recursos enerxéticos, tratando de concienciar sobre o aforro enerxético.


b) Visita a unha vivenda bioclimática demostrativa, onde se trataron entre outros deseño e localización tendo en conta factores climatolóxicos como a radiación solar, precipitacións, temperaturas e outros como materiais naturais da contorna. En base á súa análise, fundamentáronse os seus principais obxectivos: a sustentabilidade e a eficiencia enerxética.

c) Visita á torre dun aeroxerador para estudar como se transforma a enerxía eólica en eléctrica. Complementouse esta visita co estudo dunha góndola, as pas e toda a parte electro-mecánica que fai que esta transformación sexa posible.
Ás 14:15 finalizaba a visita con tempo libre para xantar. Ás 15:00 comezou a viaxe de regreso a Santiago onde ás 17:00 fíxose unha visita guiada aos tellados da catedral.


Alí durante unha hora os alumnos acompañados dos respectivos profesores e divididos en dous grupos gozaron dunhas vistas privilexiadas da cidade, e ademais grazas ás guías que acompañaron a visita fixeron tamén un pequeno paseo a través da historia da catedral vista desde arriba.


A última actividade da xornada foi a visita guiada polos alumnos e a profesora Esther do ciclo de guías do centro coordinador das actividades da terceira xornada, IES Rosalía de Castro. Durante este itinerario urbano percorréronse as principais prazas que rodean a catedral facendo especial énfase nolos seus elementos máis emblemáticos e finalizando no paseo central da Alameda.