Climántica, proyecto de educación ambiental

Sinopse: Un grupo de mozos vese sorprendido por un terremoto que lles deixa incomunicados. Xuntos reflexionan sobre as causas do cambio climático e contarán cunha axuda inesperada que lles fará ver o problema desde unha perspectiva moito máis clara. Se coñecemos como será o futuro, por que non actuar agora?
 

Sinopse: Unha hora sen Wi-Fi é a escusa perfecta para sentar de maneira relaxada e coñecer mellor o noso planeta. Este grupo preséntanos os seus lugares de orixe, coas súas virtudes e os seus defectos. Mentres tanto, nunha empresa calquera, o ritmo do mercado envolve de verde os mesmos produtos que os levaron a este punto crítico.
 

Sinopse: Cando todo parece perdido por culpa do abuso do transporte privado e do malgaste de recursos, sempre cabe un raio de esperanza. E é que basta un mal soño, unhas palabras ben encamiñadas, para promover un cambio de actitude mesmo nos máis escépticos sobre o cambio climático.
 

Sinopse: "Ao verde vivo" é unha declaración de intencións, un programa reivindicativo que pon o foco nos problemas que afectan o planeta, abordando temas tan variados como o cambio de temperaturas e precipitacións, o investimento en enerxías renovables, o urbanismo sustentable ou a protección de especies. Todo iso cun equipo formado por expertos, políticos e afectados, e un amplo abanico de imaxes que non lles deixarán indiferentes.

Xa está publicado en Climántica TV o vídeo que resume as actividades desenvolvidas no segundo campus de Climántica co CENEAM, que supuxo o décimo aniversario dos campus organizados polo proxecto Climántica.

Para o seu desenvolvemento seguiuse o cronograma de actividades expresado no programa:

• Desde o inicio ata o minuto 1:50 resúmense as actividades do primeiro día: cea das nacionalidades, presentación do campus e festival das nacionalidades.

• Do minuto 1:50 ao minuto 7:38 recóllense as actividades do segundo día. Empeza pola charla “Dez conceptos para responder o cambio climático”, que recolle os contidos sobre cambio climático con potencial para ser incluídos nos proxectos. A continuación recóllese o taller “O cinema sobre cambio climático para inspirar argumentos e proxectos audiovisuais”. A continuación resúmense as actividades da tarde, centrándose na parte dos talleres en dous dos seis que se desenvolveron: o de música e o de teatro. Por último, resúmense o resto das actividades da tarde do sábado 3 de setembro, centradas no itinerario urbano de Segovia: as visitas á Real Casa da Moeda, á Colección de monicreques Francisco Peralta, explicación da ocupación urbana histórica da cidade por parte do Concelleiro de Urbanismo e entrevistas para recoller datos para os proxectos audiovisuais.

• Do minuto 7:38 ao 12:50 recóllense a benvida do Alcalde de La Granja de San Ildefonso, seguida da visita ao Palacio Real desa localidade. A continuación pásase aos talleres da tarde, recollendo en neste caso imaxes de catro dos seis: teatro, artes plásticas, comunicación e foto e vídeo. Tamén se recollen imaxes dunha actividade de investigación - acción do seminario docente. As últimas actividades da segunda xornada que se recollen son as correspondentes á festa do fin de xornada, que neste día estivo centrado no xogo - concurso musical “Esta canción sóame” e no karaoke fin de festa.

• Do minuto 12:50 ao 24:30 recóllense as actividades do luns 4 de setembro, terceiro día de campus. Empeza este día coa benvida de Javier Pantoja, director do CENEAM. A continuación recóllense as principais evidencias do cambio climático que mostrou Francisco Heras, coordinador da área de Educación do CENEAM, no itinerario da ruta de Cotos - Lomba do Noruegués. Por último, as imaxes que se recollen no vídeo dese día é o baño no río de Valsaín.

• Do minuto 24:30 ao 26:18 recóllese clausúra do Seminario docente coa intervención de Pablo Meira o martes 6 de setembro, que abordou cos profesores que participaron no seminario en calidade de orientadores dos traballos dos alumnos premiados, o tema “Cambio climático e a relación entre a cultura científica e o coñecemento popular”.

• Do minuto 26:18 ao final recóllese a presentación de proxectos no teatro municipal de Segovia, co que se pechou o campus ao final da mañá do día 6 de setembro. Este acto final iníciase coa presentación - inauguración. A continuación preséntanse os 4 curtos elaborados polos grupos de proxectos audiovisuais que se presentaron por esta orde:

Grupo 1: “Gústame camiñar”
Grupo 4: “Ao verde vivo”
Grupo 3: “Pero..., e se isto non fóra sempre así?”
Grupo 4: “Un heroe inesperado”

Finaliza o vídeo con dous momentos de dúas escenas do musical “Respostas de Gaia fronte ao cambio climático” que conxuntou o traballo de música, teatro, danza e artes plásticas do campus.

O proxecto educativo Climántica, recomendado no 2010 polo Enviado Especial das Nacións Unidas para o Cambio Climático, desenvolveu en Segovia, do 2 ao 7 de setembro, unha iniciativa educativa internacional, na que participaron centros educativos de 6 comunidades autónomas e 3 países. Con esta iniciativa púxo en marcha as súas responsabilidades na alianza estratéxica para a innovación, recentemente aprobada pola Unión Europea para subvencionar nos dous próximos cursos. Para esta primeira experiencia piloto Climántica incorporouse ao plan anual de actividades do Centro Nacional de Eduación Ambiental (CENEAM), situado no concello segoviano de La Granja de San Ildefonso, e contou tamén co apoio dos concellos de Noia, Segovia e La Granja de San Ildefonso. Alí desenvolveu un campus xuvenil internacional e un seminario docente de investigación acción para buscar respostas educativas ao cambio climático


Os alumnos que se suman ao campus son seleccionados por un xurado por proxectos individuais ou en parellas que publican nunha plataforma. Os premiados, ademais da súa praza, gañaron unha praza para o docente que orientou os seus proxectos, para que estes participen nun seminario docente de investigación do campus.

Para levar a cabo esta experiencia piloto, o proxecto Climántica contou coa cesión por parte do CENEAM, que é o centro español de referencia no ámbito da Educación Ambiental, da totalidade das súas instalacións e dos recursos necesarios para o desenvolvemento do campus. Tamén colaboran os concellos de Noia, Segovia e de La Granja de San Ildefonso.


Na actualidade o proxecto desenvólvese en Europa a través dunha alianza estratéxica da que forman parte centros de investigación de excelencia internacional, asociacións de profesores de Portugal e Polonia, o organismo de divulgación científica Ciencia Viva do Ministerio de Ciencia e Tecnoloxía de Portugal, situándose Climántica no ámbito do deseño e desenvolvemento de materiais e metodoloxías que faciliten a transferencia da ciencia do cambio climático á sociedad.


No campus integráronse 54 estudantes de secundaria e a 8 alumnos universitarios que actuaron de monitores. O seu seminario docente de investigación estivo constituído polos 18 docentes que orientaron os proxectos dos alumnos de secundaria seleccionados. No seminario investigouse sobre o desenvolvemento do campus para atopar as novas formas de ensinar e aprender que demanda esta nova alianza para a innovación educativa europea.

A delegación española estivo formada polas seis comunidades educativas máis implicadas no proxecto: Galicia, Castela León, Castela A Mancha, Andalucía, Comunidade Valenciana e Canarias. Os outros dous países representados foron Portugal e México, dado que as delegacións de Polonia e Turquía finalmente non lograron concretar o seu desprazamento.

Cinco días de intensa convivencia intercultural para estudo e a creación

Durante os cinco días nos que durou o campus, e cuxo plan de actividades recóllese no programa, desenvolvéronse catro proxectos audiovisuais e un musical. Ambos produtos executáronse en grupos de traballo.
Os vídeos abordaron a visión comparativa da contorna urbana e natural das poboacións nas que se desenvolveron o campus, comparáronas cos lugares de orixe dos alumnos, tendo presente o clima e o cambio que está a experimentar, para sacar conclusións que permitan dar resposta ao reto.


Cada grupo de traballo de proxectos audiovisuais estivo formado por 9 alumnos, con representación de todos os grandes tipos de dominios climáticos. Todos eles achegaron imaxes dos seus lugares de orixe homólogas ás que obtiveron no campus. Estes grupos tamén foron diversos en canto a talentos e competencias. Para reforzar estas competencias, na elaboración do programa, xeráronse momentos de talleres, nos que o equipo se dividía en talleres definidos función destes talentos: edición de vídeo, fotografía e vídeo, comunicación e artes plásticas. O contido obtívose de charlas coloquio, seminarios, itinerarios, entrevistas e internet.

Para conseguir os datos e conceptos organizouse unha charla coloquio e un taller. En charla coloquio abordáronse os dez conceptos crave do proxecto Climántica para responder o cambio climático. No taller desenvolveuse o argumento do documental.


Para conseguir as imaxes locais desenvolvéronse tres visitas didácticas a outras tantas localizacións próximas ao CENEAM: visita urbana a Segovia, visita a La Granja de San Ildefonso e itinerario pola Serra do Guadarrama.


A visita urbana a Segovia celebrouse estivo coordinada polo Tenente Alcalde e Concelleiro de Urbanismo, Alfonso Reguera. A primeira localización de análise de información a Fábrica da Moeda, no que se analizou o uso da enerxía hidráulica para acuñar a moeda, con vinculacións enerxéticas claras coa forxa hidráulica.

Ao longo do percorrido foise analizando a historia da ocupación integral do territorio e as súas relacións co clima e a sustentabilidade.


A segunda visita, que se celebrou o domingo foi ao Palacio Real e aos seus xardíns, organizado por Patrimonio Nacional.


Na visita analizáronse as virtudes microclimáticas que impulsaron o veraneo da realeza nesa localización, e o sistema de funcionamento das fontes, e o impacto climático e ambiental actual sobre ese sistema hidráulico.


A terceira visita foi un itinerario pola Serra do Guadarrama para analizar impactos do cambio climático. Un dos principais impactos centráronse no abandono de estacións de esquí, por falta de neve.


Outro dos grandes impactos analizados foi o ascenso en altura da distribución en altura do piñeiro silvestre, que forma os bosques, e que está a desaparecer nas cotas menores e aparecendo pequenos piñeiros por encima da súa altura máxima de distribución ata agora: os 1.800 metros. Tamén se analizou o ascenso das matogueiras típicas de piorno e jabino.


O proxecto do musical titulado Respostas de Gaia fronte ao cambio climático organizouse en dous grandes grupos de traballo: teatro e música. O grupo de música dedicou o tempo asignado no programa a proxectos. Na banda dirixida por Jose Rodriguez García, profesor da Escola de Altos Estudos Musicais da Coruña, integráronse os estudantes seleccionados que tiñan formación musical. Nela confluíron estudantes que tocaron dúas guitarras acústicas, un violín, un baixo, un piano, un acordeón, un saxofón e unha batería.


O grupo de teatro estivo formado por 11 alumnos. Estes personaxes agrupáronse en heroes e antihéroes que axudan a danan á protagonista, Gaia. Os heroes son os catro elementos: Aqua, Piro, Aero e Terra que axudaron a Gaia resolver os seus problemas. Os antihéroes estiveron representados o malévolo Lodo Mc Mugres, que por defender de forma usurera os seus intereses de explotación provocaba dano a Gaia. Para conseguir os seus obxectivos contaba co apoio da súa Secretaria, de Brea e de Enigma. Para conducir a obra contouse cun personaxe Presentador.


Este musical de carácter sensibilizador ambiental integrou as artes escénicas, a danza, a música e as artes plásticas para enviar unha clara mensaxe de sensibilización fronte ao cambio ao climático.

Para a unión de todos os ámbitos artísticos, durante o tempo no que os alumnos implicados no proxecto de vídeos se separaban para reforzar os seus talentos e habilidades nos talleres de edición de vídeo, vídeo e fotografía, e comunicación, os alumnos de teatro traballaban nun taller de danza, e a banda interpretaba as cancións para coordinar a música e o baile.


Ademais dos tres talleres destinados a fortalecer as competencias básicas para os proxectos audiovisuais (edición de vídeo, foto e vídeo, e comunicación) e do taller de danza destinado ao musical, desenvolveuse, en paralelo a eles, un quinto taller que atendía aos dous tipos de proxectos. Este foi o de Artes plásticas, no que se traballaron as habilidades artísticas deste ámbito nos vídeos, pero tamén se deseñaron todas as imaxes que contextualizaron o desenvolvemento do musical. Por último neste taller deseñouse o cartel do campus no que os asistentes deixaron as pegadas das súas palmas de man.


As respostas educativas ao cambio climático que xerou o campus, concretáronse en cinco produtos colectivos de sensibilización: 4 vídeos e un musical. O principal recurso para inspirarse foron as visitas didácticas, que ademais de achegar datos e contextos, xeraron oportunidades de convivencia nos paseos por campos e rúas de cidades.


Os traballos en proxectos, coa súa fase de gabinete e de campo, ofreceron oportunidades de convivencia e coñecemento, debido ao intenso traballo en equipo desenvolvido.

Pero no campus tamén se deseñaron actividades específicas para cohesionar o grupo, como foron as dinámicas de grupo de integración, as sesións de karaoke.


Outra actividade que facilitou a convivencia foi o baño na praia fluvial de Valsaín, como relaxación ao itinerario que partiu da Serra de Cotos.


Como resultado da entrega colectiva nos retos de elaboración dos produtos de sensibilización e nas actividades de convivencia, foi a aparición de importantes vínculos de amizade.


En paralelo ao desenvolvemento do campus celebrouse un seminario docente ao que asistiron os 18 profesores que orientaron os proxectos escolares polos que os alumnos resultaron seleccionados. Neste seminario os profesores implicáronse nos itinerarios e nos talleres, que foron actividades mixtas, docentes e discentes. Ademais observaron o desenvolvemento parte do desenvolvemento dos proxectos. No resto do tempo analizaron metodoloxías. Este seminario pechouno o profesor da Facultade de Ciencias da Educación da Universidade de Santiago, Pablo Meira, quen analizou as representacións sociais sobre o cambio climático reflectidos en debuxos realizados, para representar o cambio climático, por persoas de diferentes idades.

O curso 2015-2016 será lembrado polo equipo Climántica por fitos relevantes como a consolidación do Campus internacional e o seu seminario docente de investigación acción no Centro de Educación Ambiental (CENEAM) co apoio da AEPECT, pola incorporación ao sistema educativo de México a través da colaboración da UNAM e do Colexio Madrid e o apoio da OEI ou pola aprobación do proxecto europeo de alianza Erasmus+ KA2.

O venres 10 de xuño de 2016 o xurado encargado de seleccionar aos alumnos premiados pola calidade dos produtos de sensibilización presentados ao congreso virtual xuvenil internacional CLMNTK16 finalizou o proceso de valoración e emitiu a relación dos autores premiados.

Este premio conduce á selección dos asistentes ao II Campus xuvenil internacional Climántica - CENEAM e ao seu seminario docente de investigación - acción Climántica no Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM) que se desenvolve co obxectivo de investigar sobre novas formas de ensinar e aprender sobre cambio climático, e que se celebrará no CENEAM, do 2 ao 6 de setembro de 2016.

O traballo máis valorado foi o vídeo musical El planeta:


O vídeo que quedou na primeira posición está conducido por un rap composto polos seus autores, os alumnos de 3º de Secundaria do Colexio Madrid de México DF Cynthia Arrieta e Gerardo García. As imaxes e o seu desenvolvemento foron tomadas polos alumnos da súa contorna urbana e arredores, e van xurdindo e evolucionando en perfecta coordinación do texto.

Coa valoración destes traballos, seleccionáronse aos 52 alumnos que formarán parte do II Campus xuvenil internacional Climántica - CENEAM que se celebrará no Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM), centro de referencia en Educación Ambiental situado na localidade segoviana de Valsaín - La Granja de San Ildefonso, que dará continuidade á primeira edición celebrada o curso pasado.

Cada alumno gañador, ademais de ter reservada unha praza no campus, conseguiu unha praza para o docente que o orientou, quen se incorporará ao seminario docente de investigación - acción sobre o Campus acreditado con 48 horas de formación por parte do Ministerio de Educación.

Os cincuenta e dous estudantes que formarán o Segundo campus internacional Climántica - CENEAM foron seleccionados entre un total de douscentos trinta autores que presentaron proxectos para sensibilizar á cidadáns fronte ao cambio climático ao Congreso virtual internacional CLMNTK16.

O xurado formárono Erica Pérez Guillén coordinadora da área Científico-Divulgativa da Axencia Insular de Enerxía de Tenerife (AIET), Carmen Villavicencio directora do programa a Ciencia na túa Escola da Academia Mexicana de Ciencias, Anna Pons, responsable do Centro Nacional de Educación Ambiental da Comunidade Valenciana, María del Mar Fontes, xefa do departamento de Orientación do IES Terra de Xallas de Santa Comba, Ana López, xornalista de Educación e José Manuel Gutierrez Bastida, Asesor Pedagóxico de Educación Ambiental no Ingurugela-Ceida de Bilbao.

Entre os traballos que seleccionaron destacaron competencias e modalidades de expresión ben diferenciadas. No ámbito das animacións con explicacións de competencias clave en ciencia e tecnoloxía destacaron o traballo que figura en segundo lugar o traballo titulado O Mundo nas túas mans, cuxa autora é a alumna de 2º de ESO do IES Arzúa Iris Cisneros García.

Empatado en segundo lugar co traballo da galega Iris, na puntuación outorgada polo xurado de 4,67 sobre un máximo de 5 puntos, quedou o vídeo a modo de documental da natureza creado polo estudante de 4º de ESO do IES Mariano Quintanilla Rodrigo Arévalo González. Mediante este vídeo titulado No hay tiempo extra, sólo el que tenemos, Rodrigo demostrou a súa competencia para producir vídeos da natureza, no que cun gran dominio da competencia de expresión audiovisual fai un percorrido por paisaxes naturais da provincia que sensibilizan sobre a urxencia de responder fronte ao cambio climático.

Na modalidade de animacións con xoguetes miniaturas usados coa técnica de stop motion para simular contextos de impactos ambientais destacaron o traballo das alumnas de 1º de ESO do IES Poeta Añón Noemí Rodríguez Lago e Carmen Neto Muíños titulado SOS periga o planeta. Neste traballo, usando xoguetes de leigo Noemí e Carmen denuncian os impactos ambientais do uso excesivo de fertilizantes e praguicidas na agricultura.

Na mesma liña de vídeo denuncia de contaminación seleccionar o traballo do Colexio Decroly da Lagoa (Tenerife) titulado El mar se ahoga no que as súas autoras, as alumnas de 2º de ESO Ana Jiang Suárez Morais e Marian Bah Amaro denuncian os impactos da contaminación contemporánea dos océanos.

Tamén na categoría de vídeos de denuncia de contaminación, pero en contornas urbanas industriais seleccionaron o vídeo que aborda a contaminación industrial na cidade polaca de Lodz titulado La importancia del medio ambiente creado polas alumnas de 2º de bacharelato do VI Liceum Ogólnokształcące im. J. Lelewela (Lodz, Polonia) Anita Sołtysiak y Kamila Olejniczak.

Outra forma de abordar os impactos da contaminación e o cambio climático mediante produtos audiovisuais que seleccionou o xurado foi o vídeo relato teatral. Neste apartado destacou o traballo titulado A historia de Martina e o cambio climático, desenvolvido polas alumnas de 3º de ESO do CPI dous Dis de Rois Ona Tobaruela, Multou Martina Fontes Morono.

Outra modalidade de vídeos que premiaron foron as reportaxes urbanas sobre evidencias e impactos do cambio climático. Neste ámbito destacaron o traballo das alumnas Begümhan Nur Ateş de 9º Grao do Ankara Atatürk Lisesi co vídeo titulado Climate change ambientado en contextos que evidencian os impactos do cambio climático en Ankara.

Na modalidade de vídeos a modo de reportaxe destacaron o produto audiovisual desenvolvidas polas alumnas de primeiro de Bacharelato Isabel Vidal Zambrano e Rocío Fernández Bellido do IES El Fontanal da localidade sevillana de Lebrija. Neste vídeo titulado Cambio climático en Lebrija estas alumnas situáronse en diferentes contextos afectos polo cambio climático na zona agrícola do concello de Lebrija para abordar a necesidade de adaptación a este ámbito. (Ver reportaxe en Lebrija TV)

Outra modalidade de vídeo que resultou destaca polo xurado foi a da explicación didáctica dun tema no que destacou o produto de sensibilización titulado Fracking que quedou na cuarta posición na valoración do xurado e cuxa autora é Filipa Jahnke, alumna de 12º ano da Escola Secundaria D. Denis de Coimbra (Portugal). Con este traballo Felipa deixou un excelente recurso didáctico que facilita levar ás aulas dunha forma moi intuitiva un dos ámbitos tecnolóxicos actuais con maiores repercusións económicas e sociais, como é esta tecnoloxía deseñada para extraer petróleo das lousas bituminosas.

Na modalidade das presentacións tamén seleccionaron traballos, moitos dos cales conceptualizan e describen con datos impactos do cambio climático e da contaminación en espazos protexidos como é o caso da presentación titulada El cambio climático y su efecto en Daimiel dos alumnos do IES Juan D´Opazo (Daimiel, Cidade Real) María Larisa Sánchez Valdepeñas e Miguel Caraballo Cambronero. Con esta presentación os dous alumnos manchegos describen a modo de denuncia os perigos derivados do cambio climático e dos impactos ambientais que está a experimentar o humidal das Táboas de Daimiel.

Desde o ámbito do debuxo tamén seleccionaron a alumnos. Neste ámbito seleccionaron debuxos que buscan representaron a nosa inconsciencia ante os impactos ambientais como é o caso do debuxo titulado Detrás de la Contaminación da alumna de 1º de ESO do IES Isidra de Guzmán (Alcalá de Henares, Madrid), Laura Fernández García.

Outra modalidade de debuxos polos que seleccionaron alumnos foron aqueles que expresaban a ameaza mortífera do cambio climático. Un exemplo deste tipo de debuxos é o realizado pola alumna de 4º de ESO do IES Acci (Guadix, Selecta) Branca Carbajal Pena, co seu debuxo titulado Nuestro destino solo tu puedes cambiarlo.

O ámbito da literatura destacou de forma especial en Galicia como é o caso do relato da alumna María Viña López do IES Rosalía de Castro que creou o relato titulado Diario dun golfiño. Nese relato María dá vida a un golfiño que vai contando nun diario a súa viaxe de fuxida coa súa nai porque a súa casa volveuse un lugar non habitable. No seu diario de viaxe cada día vai relatando as súas vivencias relativas aos impactos ambientais que se atopa.

A fotografía comentada. As máis orixinais foron as fotografías cometadas mediante unha poesía, e nesta formulación a máis valorada foi a titulada O mundo está a chorar da alumna de 1º de Bacharelato da modalidade de Artes do IES Virxe do Remedio de Alacante Sara Cobos Giner, que fotografo un cristal con pingas ben conformadas desde o interior dunha casa nun día nubrado e gris. A fotografía acompañouna dunha poesía que expresa o ilóxico que sería que provocásemos un cambio climático.

A Dirección Xeral de Divulgación Científica (DGDC) da Universidade Nacional Autónoma de México (UNAM) convidou a Francisco Sóñora Lúa, director do proxecto Climántica a impartir unha conferencia sobre o proxecto Climántica o día 20 de maio.

Neste coloquio participaron a nivel presencial, na Sala Juárez, os técnicos de divulgación científica da DGDC da UNAM. Pode seguirse a conferencia a través desta ligazón (debido a un retraso no comezo da conferencia empeza a partir do minuto 17):

Poden seguirse en directo as seguintes actividades do programa do primeiro seminario de Climántica en Latinoamérica que se desenvolverá no Museo Universum, apoiado pola Organización de Estados Iberoamericanos (OEI) e coorganizado en colaboración coa Dirección Xeral de Divulgación  de Divulgación Científica (DGDC) da Universidade Nacional Autónoma de México (UNAM) e co Colexio Madrid. O horario está pubicado  con horario de México, polo que cada país debe axustalo aos seus horarios (por exemplo España + 7 horas, Portugal + 6 horas).

Programa oficial

Mércoles 18 de maio de 2016. Universum Museo de las Ciencias - UNAM
10:00-10:15 Inauguración a cargo das autoridades das institucións convocantes
10:15-11:30  Carlos Gay García.  Coordinador do Programa de Investigación en Cambio Climático da UNAM
Conferencia Magistral: Las evidencias y los impactos del cambio climático en México
11:45-13:00 Francisco Sóñora Luna. Director do proxecto Climántica
Conferencia Magistral: Organización conceptual transversal del proyecto Climántica
13:00-14:15 Mireya Ímaz Gispert. Coordinadora do Programa Universitario de Medio Ambiente (PUMA) da Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM)
Conferencia Magistral: Respuestas educativas a los retos ambientales del siglo XXI

Xoves 19 de maio de 2016. Universum Museo de las Ciencias - UNAM
10:00-12:00 Francisco Sóñora Luna. Director do proxecto Climántica
Foro: Materiales didácticos de Climántica y sus necesidades de adaptación a la enseñanza superior de México

15:30-17:40 Francisco Barnés Regueiro director da Fundación Mario Molina, Mtra. Rosa María Catalá directora xeral do Colegio Madrid, Mtra. Leticia Chávez Martínez coordinadora do Seminario na DGDC- UNAM, Francisco Sóñora Luna, director de Climántica, Dalia Elizabeth Ayala Islas directora de Educación Ambiental do Programa Universitario de Medio Ambiente da UNAM
Mesa Redonda Nuevos paradigmas sobre la enseñanza del Cambio climático

A través da convocatoria destes dous eventos xuvenís e do seu seminario docente recoñecido con 50 horas de formación polo Ministerio de Educación, ábrese un proceso que desembocará na continuación do I Campus Climántica-CENEAM que se celebrou o ano pasado, cuxo desenvolvemento se recolle no seu vídeo. O proceso iníciase coa publicación de traballos na plataforma do Congreso xuvenil internacional CLMNTK16, cuxos traballos individuais ou en parellas formarán parte do proceso selectivo a partir do cal se constituirá o II Campus Climántica-CENEAM.

A segunda edición do campus internacional desenvolverase no Centro Nacional de Educación Ambiental (CENEAM) do 2 ao 6 de setembro de 2016. A composición deste segundo campus internacional no CENEAM sairá dun proceso selectivo no que se combinen os criterios de capacidade e diversidade de nacionalidades e comunidades educativas.

Nesa selección terase presente o criterio de que a cada centro corresponderalle polo menos dous alumnos premiados seleccionados entre os participantes do seu centro, a condición de que consigan unha puntuación igual ou superior ao 50% da máxima que outorgue o xurado, e non se haxan esgotando antes as prazas ao asignalas aos primeiros premios dos centros cuxos traballos obtivesen valoración global superior (xurado + votacións de Facebook).

O premio requirirá que o centro educativo envíe a un docente responsable da custodia, que formará parte do seminario docente internacional. Para iso, antes de finalizar o curso 2015-2016, terá aprobada a actividade no Consello Escolar ou órgano de goberno con competencia para a aprobación de actividades extraescolares, figurando no acta de aprobación a indicación expresa dos estudantes participantes e do/os docentes acompañantes con responsabilidades de custodia. Ese docente formará parte do II Seminario docente Climántica-CENEAM que está recoñecido con 50 horas de formación por parte do Ministerio de Educación, tramitado no marco do convenio de formación do profesorado coa Asociación Española para o Ensino das Ciencias da Terra (AEPECT).

No caso de que o primeiro traballo premiado sexa individual, o centro elixirá ao seu segundo alumno representante, que acompañará ao autor premiado, tendo en conta a condición de xénero que a organización estableza en función da ocupación dos dous albergues (hai 26 prazas en cada un dos albergues, masculino e feminino) e que tamén participase como autor do congreso virtual internacional. Nestes casos de selección do segundo representante por parte dos centros, as puntuacións do xurado serán achegadas ao centro educativo para que poida telas presentes no proceso de selección.

Os premios asignaranse co criterio de que se obteña o maior número posible de centros educativos premiados, e tamén de nacionalidades diferentes, de tal forma que non se outorgará ningún novo premio a un centro xa premiado, mentres existan traballos con polo menos o 50% da puntuación do xurado en centros que aínda non recibiron un premio. Só cando non se dea esta circunstancia, procederase a asignar o seguinte premio a un mesmo centro, o que supoñería que dese centro educativo van máis de 2 alumnos.

Neste caso en que superen o número de 2 alumnos por centro, para a asignación dun novo premio a un centro xa premiado, terán prioridade os centros educativos de países invitados e os que pertenzan ao consorcio organizador.

Unha vez asignados os dous alumnos por centro, nas condicións establecidas nesta convocatoria, poderanse asignar máis alumnos por centro, pero en leste a asignación faraa a comisión en función das prazas non cubertas nos dous albergues, e por tanto pode ter condicionantes de xénero.

Cada centro pode propoñer a máis docentes que a un, no caso de que tivese máis docentes interesados en participar no seminario docente. O único límite que cabe establecer neste caso é que só 20 docentes poderán recibir a certificación do Ministerio de Educación.

Está publicado en Climántica TV o vídeo da conferencia que impartiu o doutor Carracedo o venres 1 de abril de 2016 no Coliseo Noela de Noia, formando parte do programa de Climántica Intercambio Galicia - Canarias 2016.

Partiu da explicación dunha forma didáctica a estrutura do ADN para situar a mutación como motor da evolución e da enfermidade.

Expuxo que hai que convivir coa enfermidade porque está causada por mutacións, pero non só por mutacións, senón tamén polas súas relacións co ambiente.

Por tanto nas enfermidades inflúen tanto os xenes como o ambiente, e por iso temos que mellorar a comprensión da relación xene - ambiente. Para iso temos que coñecer todos os nosos xenes (xenoma), e estes agora podémolos analizar moi rápido. Pero tamén temos que estudar como inflúe o ambiente nos xenes. A isto denomínase como Epixenoma, que son modificacións químicas que teñen os xenes, que se poden producir acetilando as histonas ou metilando as bases, sobre todo en C e G.

Para entender o Epixenoma necesitamos entender a flora microbiana, porque convivimos con bacterias nun equilibrio do que depende a saúde. De feito as compañías farmacéuticas esperan qe nos próximos 25 anos haxa máis medicamentos desenvolvidos utilizando o microbioma que os xenes.

Estas ideas resumidas nestes parágrafos expúxoas estruturadas coa seguinte secuenciación:

1.- O ADN molécula da vida
2.- Técnicas para ler o libro
3.- Xenes, ambiente e evolución
4.- Enfermidades que son mestura de xenes e ambientes
5.- Como altera o medio ambiente os xenes? Epixenética
6.- Os microorganismos non só nos prodúcen enfermidades, pois tamén nos dan saúde: Human Microbiome Project.

TRANSCRICIÓN RESUMEN

Este vídeo resume as actividades que se desenvolveron no Coliseo Noela na xornada final do intercambio. No vídeo recóllese o acto inauguración, clausúraa. Tamén se fan breves mencións aos simposios, tendo en conta que estes recolleranse na súa totalidade en vídeos publicados neste portal.

As actividades estiveron coordinadas polo IES Virxe do Mar de Noia, que as incluíu na súa semana cultural. Nela participaron os alumnos do bacharelato de ciencias dos dous institutos de Noia, os alumnos do colexio Decroly de Canarias (centro coordinador do intercambio en Canarias), os alumnos que participaron no intercambio do do IES Poeta Añón (centro coordinador do primeiro día), do IES Praia Barraña de Boiro (centro coordinador do segundo día), do IES Rosalía de Castro (centro coordinador do terceiro día), do CPI dos Dices de Rois (centro coordinador do cuarto día).

O último día do intercambio, luns 4 de abril clausurouse o intercambio no coliseo Noela de Noia, mediante un acto académico que coordinou o IES Virxe do Mar no marco da súa semana cultural. Este acto foi inaugurado polo alcalde D. Santiago Freire e no desenvolvéronse tres simposios.


O simposio de expertos sobre cambio climático foi desenvolto por dous catedráticos universitarios de recoñecido prestixio. Os outros dous foron simposios xuvenís, un defendido por alumnos galegos e o outro por alumnos de Canarias.

O simposio de expertos universitarios titulado “Impactos do cambio climático e a súa mitigación en Galicia e Canarias”. Este simposio foi impartido polo catedrático de Economía Aplicada da Universidade da Coruña, Fernando González Laxe, ex - presidente da Xunta de Galicia e de Portos do Estado, e o catedrático de Ecoloxía da Universidade de Vigo, e director do campus de excelencia internacional galego portugués, Campus do Mar, Emilio Fernández.


Interviu en primeiro lugar Emilio Fernández co tema Impactos do cambio climático, e abordou os impactos do cambio climático, desde o punto de vista dos ecosistemas, pero tamén da Ecoloxía urbana, para finalizar con análise crítica da COP21 que deu pé á introdución da Economía Aplicada.


A intervención de Fernando González Laxe titulouse Os efectos do Cambio climático sobre as zonas litorais, os ecosistemas costeiros e os portos: exemplos de Galicia e Canarias. Nesta intervención destacou os datos que se deben ter en conta para mitigar e adaptarse ao cambio climático desde eses ámbitos.


A continuación procedeuse ao simposio sobre “Coñecementos, vivencias e emocións dos estudantes galegos na estancia en Canarias”, que foi exposto por 5 alumnos galegos, representando cada un a un instituto galego. Cada instituto tivo un representante - portavoz na mesa, que se encargou de expoñer as actividades en Canarias cada un dos 5 días. O IES Poeta Añón de Outes expuxo as actividades do primeiro día (ITER e Montaña Vermella), o IES Praia Barraña de Boiro encargouse das actividades relativas para os efectos do cambio climático na fenología das especies do Parque Nacional do Teide, o IES Rosalía de Castro de Santiago responsabilizouse da comunicación sobre as actividades de mergullo no marco do proxecto Océano Sostenble, o CPI Dous Dis de Rois comunicou as actividades no centro de investigación meteorólogico de Izaña, e as actividades do cuarto día en Icod e Garachico. Por último, o IES Virxe de Noia expuxo as conferencias de cambio climático, contaminación por aerosois e vulcanología, así como a presentación de proxectos escolares no último día do intercambio.


O outro foi desenvolvido por 5 alumnos canarios e titulouse “Vulcanismo e medio ambiente en Canarias”. Tamén interviñeron 5 alumnos de Canarias. Iniciou a intervención Galilea co tema Historia vulcanológica de Canarias. A continuación Gabriel expuxo o tema O volcán Teide. A seguinte en intervir foi a de Wen co tema Volcán do Hierro, Daniel abordou o tema de Risco Volcánico e Ismael Vulcanismo, turismo e ambiente.


O acto pechouse cun festival musical nos que os alumnos dos seis centros educativos interpretaron cancións en representación dos seus centros. Por último celebrouse a comida festa de despedida. Unha vez finalizada a comida o ciclo formativo de DJ, Música e Vídeo do IES Virxe do Mar amenizou un baile de despedida. Ás 15 horas todos os alumnos do intercambio saíron cara ao aeroporto, onde os estudantes das dúas comunidades autónomas tiveron unha despedida moi emocionando, expresando o seu desexo de que fose un ata logo.

A xornada comezou coa asistencia de todo o alumnado implicado no intercambio, tanto galego como canario, participantes no intercambio, xunto con alumnos de Bacharelato de Noia, Borio, Rois e Outes a charla coloquio que impartiu en Dr. Anxo Carracedo no Coliseo Noela de Noia


Nesa primeira actividade da xornada, o Dr. Carracedo, abordou as relacións que existen entre a xenética e o medio ambiente. Neste ámbito abordou as enfermidades teñen un compoñente xenético e un ambiental, referíndose a como a relación entre ambos pode determinar que se padeza unha determina enfermidade.

Tamén destacou a importancia de manter a variabilidade xenética nunha poboación, xa que grazas a ela podémonos adaptar a un medio en continuo cambio. Neste sentido referiuse a que aínda que ás veces pareza que trastornos, por exemplo o autismo, ou a hiperactividade, son totalmente negativos, dependendo de en qué ambiente desenvolvámonos, poden ter mesmo efectos positivos, podendo en determinadas contornas en crises, asegurar a supervivencia.


A continuación un grupo clase de estudantes do CPI dous Dis de Rois, xunto cos alumnos canarios do intercambio desprazáronse a Muros. Alí unha guía do concello, María, explicou a historia e o funcionamento do muíño de mareas. Explicoulles que foi construído no século pasado por un emigrante retornado. Tamén fundamento o seu funcionamento en base a aproveitar a amplitude das mareas, duns 4,5 m de media, para mover os 6 muíños que se usaban para moer o millo.

Seguidamente o grupo desprazouse ao pobo de Muros, onde María explícoulles a importancia da vila no pasado, así como a súa relación coa realeza, e tamén as pautas de construción dependendo que as casas fosen señoriales ou vivendas da poboación.


Unha vez situados na ampla chaira enfronte do concello, os alumnos tomaron o seu picnic e aproveitaron o tempo libre para descansar. O tempo libre finalizou ás 16 horas, co desprazamento ao complexo dunar Lagoa de Xarfas - Praia de Area Maior, máis coñecida como lagoa e praia de Louro.

Alí, facendo uso de telescopios para a observación de aves e prismáticos, os estudantes puideron observar aves como garzas reais, anades reais, corvo mariño grandes, gaivota patiamarela, zampullíns, e espátulas.

Tamén se estudou, mediante a observación in situ, a orixe xeolóxica do inselberg ou monte illa "Monte Louro", e posteriormente visitouse e observou os ecosistemas dunares e a extensa praia. Nestes ecosistemas desenvolveuse un coloquio dirixido a reflexionar sobre a distribución das plantas nos sistemas dunares segundo a súa proximidade ao mar ou á lagoa e sobre a procedencia da multitude de obxectos arroxados á praia polos temporais e as correntes.


Para finalizar a xornada o grupo desprazouse á Fervenza do Xallas en Ézaro, onde se explicou a importancia do feito de que este río, a diferenza da maioría, desemboque en fervenza, como consecuencia dos movementos tectónicos que se produciron en Galicia durante o terciario. Tamén se observou como a solidez do granito oponse á erosión.

Embelesados por fórzaa da auga e a espectacularidade da fervenza, que devandito sexa de paso é aproveitada para alimentar unha central hidroeléctrica, o grupo iniciou a retirada cara aos respectivos pobos onde os alumnos canarios serán recibidos polas familias de acollida.

Os alumnos do colexio Decroly de La Lagoa de Tenerife e os seus dous docentes, acompañados por dous profesores e os alumnos de 4º ESO D do IES Rosalía de Castro, acompañados tamén por dous profesores, desprazáronse pola mañá ata o Parque experimental eólico Sotavento.


Unha vez no Sotavento levaron cabo, ao longo da mañá tres actividades:

a) Charla a nivel divulgativo sobre os problemas ambientais derivados do uso irresponsable dos recursos enerxéticos, tratando de concienciar sobre o aforro enerxético.


b) Visita a unha vivenda bioclimática demostrativa, onde se trataron entre outros deseño e localización tendo en conta factores climatolóxicos como a radiación solar, precipitacións, temperaturas e outros como materiais naturais da contorna. En base á súa análise, fundamentáronse os seus principais obxectivos: a sustentabilidade e a eficiencia enerxética.

c) Visita á torre dun aeroxerador para estudar como se transforma a enerxía eólica en eléctrica. Complementouse esta visita co estudo dunha góndola, as pas e toda a parte electro-mecánica que fai que esta transformación sexa posible.
Ás 14:15 finalizaba a visita con tempo libre para xantar. Ás 15:00 comezou a viaxe de regreso a Santiago onde ás 17:00 fíxose unha visita guiada aos tellados da catedral.


Alí durante unha hora os alumnos acompañados dos respectivos profesores e divididos en dous grupos gozaron dunhas vistas privilexiadas da cidade, e ademais grazas ás guías que acompañaron a visita fixeron tamén un pequeno paseo a través da historia da catedral vista desde arriba.


A última actividade da xornada foi a visita guiada polos alumnos e a profesora Esther do ciclo de guías do centro coordinador das actividades da terceira xornada, IES Rosalía de Castro. Durante este itinerario urbano percorréronse as principais prazas que rodean a catedral facendo especial énfase nolos seus elementos máis emblemáticos e finalizando no paseo central da Alameda.

Ás 10:30 da mañá os alumnos canarios acompañados de alumnos do IES Praia Barraña, coordinador das actividades dese día, iniciaron a súa saída en barco ata a Illa de Sálvora, unha das tres illas da Ría de Arousa que forman parte do Parque Nacional Illas Atlánticas, único parque Nacional de Galicia.


A ruta partiu do porto da Pobra do Caramiñal onde nos esperaban os guías do parque e o catamarán. Iniciouse a travesía cunha forte choiva. A medida que o barco se achegaba ao  exterior da Ría a situación do mar comezou a empeorar, ata atoparse en pleno temporal, o que obrigou a cambiar o rumbo, dirixíndose o barco cara a outra Illa do Parque Nacional, Cortegada, repleta de enormes loureiros.


Polo camiño parouse nunha batea, onde os guías explicaron as diferentes etapas do cultivo do mexillón e púidose ver as cordas baixo as augas. Sobre esta observación explicouse a importancia dos afloramentos de augas profundas frías para achegar nutrientes ao fitoplancto e manter a enorme productividade e biodiversidade das rías.


Entre os múltiples problemas que afectan a este cultivo, destacaron dous, as mareas vermellas e a acidificación dos océanos. Relacionaron ambos co Cambio Climático. No caso das mareas vermellas, que fan que o mexillón non se poida consumir, o aumento da temperatura global favorece o crecemento dos dinoflagelados tóxicos e a súa acumulación no interior dos mexillóns. No caso da acidificación dos océanos, expúxose o feito de que dificulta a formación da cuncha do mexillón, co aumento dos niveis de dióxido de carbono na atmosfera.


Antes de regresar, a embarcación atracou no porto de Vilanova de Arousa, visitando  a casa de Val Inclán onde a guía do museo, fíxolles un interesante relato da súa vida e transmitiulles a súa admiración polo xenial escritor arousán.

A pesar da meteoroloxía adversa, a xornada foi emocionante e a convivencia fantástica.

A estancia en Galicia do intercambio desenvolveuse entre o 28 de marzo e o 4 de abril. O 28 de marzo os alumnos de Canarias chegaron ás 13 horas e foi un día dedicado á integración familiar, quedando aloxados en cada concello (Boiro, Noia, Outes, Rois e Santiago) un grupo de 4 alumnos.


As actividades iniciáronse o martes de 28, coa visita aos Museos Científicos da Coruña. Esta actividade coordinouna o IES Poeta Añón de Outes, e contou coa colaboración dos museos científicos da Coruña que puxeron a disposición do proxecto as súas propostas de divulgación científica máis relacionadas co proxecto.

Na visita aos museos científicos da Coruña desenvolvéronse actividades vinculadas aos fundamentos físicos das enerxías, e outras destinadas a analizar a comunicación científica a través dos medios de comunicación, pola importancia que está a ter no desafío do cambio climático.

No planetario revisaron os cambios na visión do ceo nunha viaxe de Galicia e Canarias, empezando pola observación o que ocorre no ceo da Coruña durante 24h (Marte, Júpiter, Saturno e parte das 88 constelacións que existen, así como trucos para poder recoñecelas). Desde esta visualización do ceo de Galicia foron avanzando no planisferio ata o ceo de Canarias, podendo comprobar así a coincidencia no que visualizaran no Teide dúas semanas antes e atopar as principais diferenzas.


Na Domus centrouse a atención dos alumnos na exposición sobre Xenómica e desenvolvemento, cunha clara vinculación co tema Xenómica e ambiente que abordaría o Dr. Carracedo na charla coloquio do venres 1 de abril. Tamén realizaron experiencias na planta dedicada á intelixencia humana e á evolución da especie, que permitiu superar barreiras derivadas dos cambios no clima, que á súa vez abriron camiños craves no proceso evolutivo que seguiu a nosa especie.

No acuario Finisterrae ás explicacións centráronse na acuicultura, pola importancia en Galicia, e o seu papel actual na alimentación mundial e no freo da pesca non sustentable, ao criarse máis especies. Chamouse a atención sobre a importancia do mexilón, un recurso para visualizar coa navegación na ría de Arousa ao día seguinte. En relación a este recurso que xa se está a vela afectado polos impactos do cambio climático, destacouse o dato de que o 95% do mexillón estase a producir en Galicia.


De regreso procedeuse a realizar un itinerario pola beira do río Tambre ao seu paso Pontemaceiras en Negreira. O principal obxectivo do itinerario consistiu en visualizar un ecosistema totalmente descoñecido para os alumnos canarios. Entre os aspectos que se analizou é a necesidade de ter previstas os efectos das inundacións, situación que se estaba xerando ese día, co nivel da auga á altura dos muíños. Tamén se analizou o funcionamento dos muíños, visitando un deles e resaltar a importancia histórica que tivo este aproveitamento da enerxía hidráulica en Galicia.

O xoves 17 de marzo, os alumnos do intercambio Galicia – Canarias Climántica 2010 incorporáronse a primeira hora da mañá as actividades do Instituto Atmosférico de Izaña, coincidindo coa celebración do Día Mundial do Medio Ambiente. A visita coincidiu tamén co 100 cumpre anos do centro meteorolóxico máis antigo de España.


Ao chegar a Izaña recibiu aos alumnos galegos e canarios Rubén del Campo observador meteorolóxico do centro. Este investigador impartiu unha charla coloquio na que empezou situando o centro a unha altitude de 2371 m orientado na cara Norte do Teide, na que se frean os ventos alisios. Explicou que o anticiclón como o que se estaba vivindo ese día fai descender aire frío e denso, facendo que se humedece nesas nubes que cobren a zona Norte de illa. Por iso encima das nubes queda aire seco e moi limpo.

Rubén del Campo destacou que alí o clima era subtropical con veráns moi secos e que o centro tiña unha situación estratéxica, o que facilita entre outras cousas que non exista o efecto de illa de calor, o que fai que o dato de aumento de un grao de temperatura media nos últimos 100 anos sexa moi significativa. Sinalou tamén que o centro é un observatorio global de ozono, de gases invernadoiros, de radiación e de aerosois. O Instituto Atmosférico de Izaña é un centro de desenvolvemento medioambiental e proxectos de investigación de ámbito internacional.

 
Remarcou que o principal obxectivo do centro era medir para obter datos que alimentan modelos climáticos, apuntando que no mundo hai pouco máis de 30 centros desta natureza situados en sitios remotos nas que a influencia antrópica sexa mínima. Outras medidas que alimentan os modelos climáticos son os gases invernadoiro (CO2, CH4 N20…). Xunto con estes datos, tamén fan observacións de carácter fonolóxico para ver como se ven afectadas polo cambio climático as especies tan adaptadas ás condicións climáticas e de altitude

Unha vez rematada a conferencia, os alumnos dividíronse en grupos para visitar as instalación a analizar in situ a toma de datos. Visitaron no exterior a diversidade de instrumentos de medida meteorolóxica (diferentes anemómetros, pluviómetros, heliómetros, termómetros, unha caseta meteorolóxica, etc.).


Logo pasaron á azotea donde teñen os dispositivos de Radiación, de medida de aerosois, con equipos de Suiza, Francia, a NASA e do propio centro. Alí visualizaron a calima con aerosois procedentes de África, e reflexionaron sobre o feito de que non pasaran de determinada altura, ao estar freada pola inversión térmica.


Por último visitaron os laboratorios onde se recollen os datos e se monitorizan para estudar os gases emitidos. As explicacións centráronse sobre todo no proceso de medición do dióxido de carbono, aínda que tamén tiveron ocasión de ver cómo se miden outros gases invernadoiro como o metano ou o N2O.


Pola tarde, ao baixar do Teide, visitaron o pobo de Icod, onde comeron e logo tiveron ocasión de visualizar o drago milenario e se informaron do proceso de recuperación que se levou nas últimas décadas.


A xornada rematou coa visita do pobo de Garachico, onde analizaron o roque como elemento xeomorfolóxico. Tamén tiveron ocasión de visualizar as pegadas históricas das coladas consolidadas no relevo que rodea ao pobo como manifestacións visuais do risco volcánico seguindo a morfoloxía da colada que inicios de século XVIII deixou soterrado o pobo e o seu porto.

Os  20 alumnos galegos do IES Virxe de Mar de Noia, do IES Poeta Añón de Outes, do IES Praia Barraña de Boiro, do IES Rosalía de Castro de Santiago e do CIP dos Dices de Rois, e os seus pares de intercambio, desprazáronse ás 8:30 do martes 16 de marzo de 2016 para estudar a recuperación do fondo oceánico do Puertito de Adeje que está a levar a cabo dende o ano 2009 no marco proxecto Océano Sostenible.


Cada alumno descendeu 10 metros de profundidade ata visualizar ben o fondo. Para facelo tivo a súa disposición o equipamento necesario para o mergullo con botellas de aire e en todo momento estivo acompañado por un mergullador do proxecto Océano Sostenible. Durante o descenso observaron a fauna, formacións rochosas e algas do fondo recollendo imaxes de foto fixo e de vídeo. Na organización da actividade o grupo dividiuse en catro equipos de traballo de 10 estudantes cada equipo.


Antes de iniciar o mergullo os 40 alumnos implicados no intercambio recibiron a visita da Concelleira de Medio Ambiente do Concello de Adeje, quen deu a benvida aos alumnos e presentou a aula do mar que están a impulsar dende o concello no marco do proxecto Océano Sostenible.


Con motivo desta visita, os alumnos procederon a desenvolver un acto simbólico para lembrar a participación de Climántica 2016 nesta actividade nas costas de Adeje. Este acto consistiu na liberación dunha pardela e dunha tartaruga que recuperaron os servizos veterinarios da aula do mar. No caso da tartaruga analizouse o complexidade da recuperación, pois a intervención consistiu en reparar os danos que lle ocasionou unha hélice dun barco, requirindo dunha reparación mediante o uso de fibra de vidro.

Os  20 alumnos galegos do IES Virxe de Mar de Noia, do IES Poeta Añón de Outes, do IES Praia Barraña de Boiro, do IES Rosalía de Castro de Santiago e do CIP dos Dices de Rois, e os seus pares de intercambio, desprazáronse ás 8:30 do martes 15 de marzo de 2016 para recoller coñecementos vinculados ao proxecto do intercambio mediante a visita do  Centro de visitantes Telesforo Bravo situado na Orotava e pertencente á rede de centros do Parque Nacional do Teide. Alí iniciaron estas actividades de recollida de información mediante a visita virtual que supón a exposición simulada do ascenso dende a beira do mar ata a cima do Teide, pasando polo Valle de la Oratava, recorrendo o camiño que seguiu o naturalista Alexander Von Humboldt na  exploración que realizou en 1799. Para conseguir esta información analizaron numerosos paneis, pantallas, locucións, maquetas, vitrinas interactivas, pasando tamén a través dunha simulación dun tubo volcánica.


Despois deste recorrido informativo, os estudantes asistiron a un charla coloquio sobre a incidencia do cambio climático sobre a fenoloxía das especies autóctonas do Parque Nacional. Entre as especies máis afectadas subliñouse o perigo de desaparición no que se atopa o cedro autóctono. Esta especie ten un froito con unha cuberta externa moi resistente. Esta cuberta non era impedimento para a xerminación se era atacada polos ácidos como consecuencia do seu paso polo tubo dixestivo dos corvos, unha especie carroñeira que desapareceu ao eliminar do Teide as reses que para evitar que paceran a vexetación autóctona. Dende entón a xerminación pasou a depender do merlo capiblanco que chega ás ilas dende o norte de Europa, quedando nelas só os seis meses do período frío do norte de Europa, pero alimentándose de forma compulsiva dos froitos desta conífera para emprender despois voo ás lugares de nidificación primaveral nos lugares dos que proceden. Co cambio climático esta ave está reducindo a súa presenza en Canarias porque pode permitirse permanecer no inverno en latitudes más ao norte, co que está a diminuír de forma significativa a súa contribución á dispersión deste cedro endémico das illas.


Por último os alumnos visitaron o xardín botánico do Centro, que se plantou no xardín da antiga Casa da Maquesa do Sauzal. Este xardín recolle especies autóctonas do Teide, moitas das cales se analizarán a súa adaptación ao clima no itinerario que se desenvolverá o xoves 17 de marzo. Entre os moitos exemplos que se analizaron pode citarse a retama, que será unha das especies que se analizarán o xoves e da que se comprobará a diferenza na morfoloxía, por canto que aquí é máis alta e máis flexible, ao non verse sometida a un clima tan rigoroso.


Ao rematar as actividades na Orotava os alumnos desprazáronse a comer no colexio Decroly de La Laguna, centro coordinador da fase canaria do intercambio. Despois de comer no comedor escolar, os alumnos asistiron pola tarde á charla impartida polo director do proxecto Océano Sostible quen lles explicou o ecosistema que visualizarán ao día seguinte durante a actividade de observación mediante mergullo.

O proxecto educativo Climántica, desprazou a Tenerife a 20 alumnos e cinco docentes dos IES Virxe de Mar de Noia, do IES Poeta Añón de Outes, do IES Praia Barraña de Boiro, do IES Rosalía de Castro de Santiago e do CIP dos Dices de Rois.


A delegación galega chegou o fin de semana á illa de Tenerife e os alumnos dedicaron o fin de semana a iniciar a convivencia coas familias, quenes os levaron a coñecer a illa. A única actividade incluída no programa durante o fin de semana foi unha observación nocturna dende o Teide das principais constelacións, así como da lúa e do Planeta Xúpiter e os seus satélites. Esta actividade foi dirixida por o pai dun alumno canario implicado no intercambio experto en Astronomía. Na actividade participaron os estudantes e docentes galegos e canarios, así como as vinte familias de acollida. A actividade pechouse con unha cea picnic na que se degustaron produtos típicos da gastronomía canaria.

O luns 14 foi o primeiro día do plan de actividades desenvolto en horario escolar. As actividades que se desenvolveron o primeiro día iniciáronse ás 8:30 co desprazamento ao Instituto Tecnolóxico das Enerxías Renovables (ITER) situado no Sur da illa de Tenerife. Neste centro de investigación e divulgación das enerxías renovables, de referencia en España, os estudantes abordaron ao longo da mañá as actividades relacionadas con tres ámbitos diferentes: 1) Itinerario das demostracións prácticas do paseo das enerxías renovables, 2) Charla coloquio impartida por unha técnica do Instituto Vulcanolóxico, integrado no ITER e que tratou sobre os riscos volcánicos e o potencial da vulcanoloxía en relación á enerxía xeotérmica; 3) Visita a dúas vivendas bioclimáticas que aluga o ITER a familias e sobre as que fai un seguimento das condicións de temperatura e humidade durante o tempo no que están ocupadas polas familias.

Na primeira parte das actividades do ITER os alumnos foron seguindo un itinerario por diferentes simuladores do funcionamento das enerxías renovables, acompañados da técnica de divulgación do ITER. Con cada unha das demostracións fixo unha sería de preguntas ás que os alumnos responderon aplicando os coñecementos que tiñan acadados sobre enerxía renovable. As actividades centráronse nun forno solar, onde analizaron os diferentes elementos claves do seu funcionamento a través dunha serie de preguntas que lle formulou a técnica. A continuación visitaron unha placa solar térmica, procedendo coa mesma metodoloxía, e facendo fincapé na relevancia desta enerxía nas illas, que coa insolación característica do clima, permite abastecer a práctica totalidade de auga quente das vivendas.

A seguinte parada fíxose na placa fotovoltaica. Nela a técnico explicou o fundamento para xerar electricidade mediante o efecto da luz sobre os electróns do silicio, que impulsa aos electróns que se conducen xerando a enerxía eléctrica. En relación a este recurso analizouse de forma comparativa as política actuais en relación a este recurso que se están a seguir en España e en Alemaña.


O itinerario das enerxías renovables rematou coa análise do funcionamento dunha desalgadora solar capaz de xerar 4 litros de auga doce por día desalgando. A partires deste dato analizouse a relevancia deste recurso para obter auga doce nas illas sen consumo enerxético a partires de auga solar.

Unha vez rematado itinerario das enerxías renovables, os 42 estudantes das dúas comunidades autónomas desprazáronse ao salón de actos para analizar as relacións dos volcáns coa enerxía xeotérmica e valorar os riscos do vulcanismo en Canarias.
 
As actividades no ITER remataron ás 14 horas visitando vivendas bioclimáticas para descubrir as estratexias arquitectónicas relativas ao tipo de materiais de construción, á orientación e aos sistemas de ventilación utilizados para manter a temperatura constante. Tamén puideron comprobar cómo se obtiñan os datos relativos aos efectos sobre a temperatura e humidade derivados da ocupación das vivendas por parte das familias que as alugaban.

Unha vez finalizadas as actividades no ITER, a comunidade educativa implicada no intercambio desprazouse á praia que se atopa na ladeira do volcán Montaña Vermella, onde chegaron ás 14.15 para proceder a bañarse e a comer. Xa pola tarde iniciaron o itinerario de ascenso ao volcán de Montaña Vermella, analizando o cono volcánico recente e a xeomorfoloxía que se contemple desde as súas 171 m de altura.