Climántica, proyecto de educación ambiental

Xa se pode visualizar en Climántica TV o vídeo da conferencia de Ignacio Pozo no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático. O profesor da Facultade de Psicoloxía da Universidade Autónoma de Madrid abordou o tema da transversalidade na educación do século XXI.

O ponente sinalou para comezar seu discurso que cando nos plantexamos as solucións ao cambio climático, ademais das evidentes relacionadas coas tecnoloxías, economicas, sociais e políticas tamén temos que ter en conta os cambios na psicoloxía das persoas. Lograr os cambios psicolóxicos necesarios para formar cidadáns conscientes das dimensións do problema do cambio climático co coñecemento relevante e necesario para seren capaces de tomar decisións congruentes cos problemas ambientais dos que tratamos, é realmente difícil. Para o conferenciante o problema do cambio climático é complexo xa que algúns dos cambios que temos que lograr é que coñecemento e acción sexan congruentes. Sabemos que un rasgo cognitivo das persoas é que somos pouco congruentes: sabemos moitas cousas que non facemos, e facemos moitas cousas contrarias ao que sabemos.

Un dos camiños para cambiar as condutas é mediante a presión social, un sistema de premios e penalizacións, pero isto só produce cambios a curto prazo. En canto desaparece esa presión social os cambios acadados dilúense. Se non conseguimos que o coñecemento adquirido polos alumnos, provoque un cambio nas súas accións, no xeito de comportarse, non estaremos logrando os obxectivos que pretendemos acadar. Existe pois o grande reto de como facer coherente unha educación esencialmente adicada a adquirir coñecemento con una educación que xenere prácticas sociales. Existe unha paradoxa pois precisamos unha educación transversal pero por outro lado a educación ten que estar anclada necesariamente no coñecemento disciplinar. En opinión de Ignacio Pozo unha educación dirixida a formar persoas, é unha educación dirigida non a trasmitir coñecementos das materias, senón a convertir esos coñecementos no medio para lograr cambios nos alumnos. Debemos entender que a relación entre competencias e contidos non é de oposición senon que debe ser de apoio necesario. Non ten ningún sentido ensinar contidos como un fin en si mesmo. O fin é usar ese coñecemento para afrontar problemas, situacións, preguntas...

Como conclusión final, Ignacio Pozo propón que o único abordaxe ao aprendizaxe é partir do local, do cercano e inmediato, físico ou mental, e reconstruilo a través dun coñecemento máis global, e voltar ao cercano. Se non conseguimos que o coñecemento que están adquirindo os alumnos no ámbito da educación ambiental, teña unha conexión directa coa súa vida cotiá, dificilmente conseguiremos as metas que pretendemos.

Climántica TV publica o vídeo da conferencia de José Antonio Caride no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático. O profesor da Facultade de Ciencias de Educación da USC abreu a mesa redonda de respostas educativas ao cambio climático aportando a súa visión da educación ambiental nas perspectivas da innovación.

José Antonio Caride comeza a súa conferencia facendose eco das palabras das profesoras Sauvé, Orellana e Sato en 2002: A educación ambiental parte dunha longa traxectoria histórica, a través da cal foi adquirindo unha tripla pertenza: social, ambiental e educativa. Na Educación Ambiental xorden diversas correntes de pensamento e de prácticas determinadas polas raíces ideolóxicas e éticas dos diversos protagonistas, e polas diferentes representacións da educación, do medio ambiente e do desenvolvemento que eles adoitan.

A EA se constrúe tamén como unha opción política. Obviamente nela conflúen diversos modos de entender, de pensar e de facer, como corresponde a esta denominación. En Galicia temos contribuido significativamente a esta construción da Educación Ambiental. A Universidade de Santiago de Compostela no ano 1980 era a primeira universidade española e unha das primeiras europeas en incorporar unha materia de EA nos seus plans de estudos. O Instituto de Ciencias da Educación creaba un taller interdisciplinar convocando a diversas persoas de ámbitos distintos de coñecemento. A Estratexia Galega de Educación Ambiental foi o primeiro documento deste tipo aparecido nas comunidades autónomas do estado. Galicia ten convocado algún dos encontros, dos foros, congresos ou seminarios máis interesantes dos que se teñen celebrado en España e mesmo de carácter internacional no eido da Educación Ambiental.

O que leva implícito o concepto de Educación Ambiental é unha idea de cambio, de transformación, o que debemos ainda procurar é facer máis ainda do que está feito. A EA aglutina un amplo repertorio de prácticas socio-educativas que teñen como finalidade dar unha resposta pedagóxica á crise ambiental, promovendo un cambio de mirada respecto dos modos de estar e ser no mundo. De ser así existen catro aspectos que debemos ter en conta se queremos promover procesos de cambio, de innovación. O primeiro é o cambio de valores que orientan as relacións Humanidade-Biosfera e dos seres humanos entre sí. Un segundo cambio nos situa no mundo dos saberes de coñecer, de representar e interpretar as realidades socio-ambientais coas implicacións que isto comporta para os procesos de ensino-aprendizaxe. Tamén debe ser un cambio na esfera do comportamento, nos hábitos e capacidades da poboación reorientando os estilos de vida e os procesos de desenvolvemento. Por último aludiríamos a un cambio no escenario socio-político alentando procesos congruentes co alcance da crise ambiental e chegar a mobilizar á participación da cidadanía dun xeito máis crítico.

Polo tanto a Educación Ambiental debería ser unha proposta alternativa nos modos de educar e educarse na sociedade do terceiro milenio. Que sexa creadora e impulsora de novos enfoques e estratexia no diálogo educación-sociedade-ambiente; xeradora de iniciativas cívicas e de responsabilidades compartidas, e en definitiva, posibilitadora dunha nova ética ecolóxica e biocéntrica. A EA debe concretarse en plans, programas, estratexias e iniciativas que supoñan actuacións que se desenvolvan en moi diferentes contextos sociais.

O profesor Caride remata coas palabras do poeta do Caurel Uxío Novoneyra homenaxeado este ano 2010 nas Letras Galegas: “Prós que saben que ti podes ser outra cousa/prós que saben que o home pode ser outra cousa/sabemos que ti podes ser outra cousa/sabemos que o home pode ser outra cousa”. En definitiva, sabemos que outro desenvolvemento e que outro mundo tamén é posible.

O vídeo da conferencia de Xavier Labandeira no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático pode verse en Climántica TV. O profesor da Universidade de Vigo e membro do IPCC Xavier Labandeira falou ao longo da súa intervención sobre investigacións económicas sobre mitigación e adaptación ao cambio climático.

O conferenciante comezou facendo un esbozo da economía ambiental e os seus obxectivos. A partir da valoración dos impactos o que se pretende é aplicar políticas de cambio climático correctoras. O cambio climático nos fai uns desafíos máis grandes que calquer outro problema ambiental, pois os impactos son inmensos, as políticas teñen que ser máis intensas e ademais teñen que actuar sobre unha sociedade totalmente estruturada nunha economía baseada no consumo e claramente produtora de CO2 .  As incertidumes referentes ao cambio climático provoca que moita xente opine que non se debería prestar tanta atención ao problema. A incertidume non pode levar a facer menos, senon que debe ser ó contrario, debe levar a facer máis. A política climática debe dirixirse ao aseguramento. Desde a economía temos que ter en conta que aínda que debemos reducir as emisións, o cambio climático xa está aquí e que polo tanto temos que adaptarnos aínda que isto ten un custo, pero ao mellor é máis barato adaptarse que mitigar.

Copenhague tenta ser unha resposta ao fin do Protocolo de Kioto no ano 2012. Os puntos positivos de Copenhague, ainda que non acadou un acordo internacional con compromisos claros, son que consigue reunir a países non só europeos como en Kioto que persiguen responsabilidades comúns, ademais de acadar un acordo que non só se basa na mitigación. De todolos xeitos, mentras os EEUU non sexan capaces de asinar un protocolo non haberá posibilidade de solucionar o problema.

Xavier Labandeira aboga polos sistemas de negociación a pequena escala e di que probablemente sexa máis efectivo tentar poñer de acordo aos 8 países de maiores emisións, que facer reunións multitudinarias como a de Copenhague con máis de 200 países. Sen dúbida estas afirmacións poden constituir un bo punto de partida para a discusión.

As políticas climáticas teñen moitas vantaxes para a UE, pois atacan directamente ao consumo de combustibles fósiles. A UE tiña a posibilidade de aumentar ata o 30% na redución das emisión de CO2 ata o 2020, ainda que non o fixo.

O prezo do CO2 e un instrumento necesario para as políticas do cambio climático. Son as maneiras máis baratas de conseguir o resultado e fomentar as novas tecnoloxías, ainda que non son as únicas solucións: sistemas directos de promoción de renovables, normas de planificación urbanas, educación ambiental...O economista sinala que é o momento de aplicar una reforma fiscal verde, gravando as emisións de CO2 , e usar isto para reducir outros impostos que gravan o positivo.

As preferencias da xente respecto ás políticas de cambio climático, resultado das enquisas, indican que para a poboación o cambio climático é un problema grave, pero que non se sinten a nivel individual chamados a facer nada, que é un problema que han de resolver os políticos e as grandes empresas. A conclusión de Xavier Labandeira é que existe un problema serio de coñecemento e de educación, pois todos nós temos moito que facer no ámbito do aforro e a eficiencia enerxética.

O vídeo da conferencia de Bernardo Parajó no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático pode verse en Climántica TV. O director xerente da Axencia de Enerxía de Vigo centrou a súa conferencia nas investigacións no ámbito da enerxía para a mitigación e adaptación ao cambio climático.

Bernardo Parajó iniciou a súa ponencia introducíndonos á ciencia do cambio climático e recordando que as actividades humanas xeneran ao redor de 7 xigatoneladas de CO2 cada ano á atmosfera. Utiliza unha analoxía para amosarnos o que unha viaxe de ida e volta en avión entre Madrid e Londres correspondería coa emisión de unha tonelada de CO2 por persoa. Pero tamén, unha tonelada de CO2 é a emisión media anual dunha persoa dun país como Mozambique. É por tanto o consumo de combustibles fósiles o que produce as maiores emisións de CO2 á atmosfera. Para paliar isto, Europa ten aprobada unha estratexia denominada 20-20-20 (reducir un 20% a emisión de CO2, mellorar un 20% a eficiencia enerxética e producir un 20% da enerxía mediante fontes de enerxías renovables ademais de incorporar un 10% de combustible de orixe renovable no transporte) e todo isto para o ano 2020. Como se pretende reducir o consumo temos que reducir a demanda (aforro) e mellorar o rendemento (eficiencia). Hai que recordar que aforrar as persoas e son eficientes as máquinas e os dispositivos. A forma de fomentar o aforro é con medidas de carácter educativo (non consumir o que non é necesario) e a forma de incentivar a eficiencia e mediante opcións de carácter tecnolóxico. A estratexia completa podería ir encamiñada a non consumir si non é imprescindible, para o que sexa imprescindible, empregar os sistemas máis eficientes e recurrir ás fontes de enerxía máis respetuosas co medio.

As enerxías renovables non son inocuas pero producen emisións moito menores (6 gr de CO2 por KwH producido) que derivadas do consumo dos recursos non renovables. O obxetivo prioritario é por tanto o uso racional dos recursos.

O Sol é a única fonte de enerxía segura para os vindeiros 6.000 anos. As formas de utilización desta enerxía agrúpanse en dous tipos: aproveitamento pasivo (arquitectura bioclimática) e o activo (produción de auga quente sanitaria, etc.). As outras fontes de enerxias renovables son a hidraulica, eólica, biomasa (sólida, líquida ou gasosa). Respecto á undimotriz e mareomotriz, Bernardo Parajó nos indica que hai moitas esperanzas postas nestas enerxías, non obstante, actualmente todavía queda por resolver o problema tecnolóxico para dar cun dispositivo que permita extraer o máximo recurso enerxético do mar dun xeito ambientalmente viable. A xeotermia pode ser de alta ou baixa temperatura mediante bombas de calor xeotérmica.

A maior parte da enerxía consúmese no transporte e despois na industria e no fogar. Nos edificios as novas tecnoloxías construtivas van a copiar a arquitectura tradicional para o aforro enerxético. Os sistemas de calefacción de distrito será unha opción a ter en conta nos vindeiros anos e consiste nun sistema de xeración centralizada de calor para uso residencial e comercial (auga quente sanitaria, calefacción...). O transporte aéreo tamén está adoptando medidas e plantexándose retos de futuro para diminuir as emisións de dióxido de carbono.

Para finalizar a conferencia Bernardo Parajó conclue con unha sentencia que pode ser utilizada como base para discusión na aula: “a tecnoloxía resolve a maior parte dos problemas que crea”, pero hai unha parte moi importante nas que se incluen os residuos nucleares que non teñen solución tecnolóxica hoxe en día.

En Climántica TV pódese ver o vídeo da conferencia de Antonio Salas no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático. O profesor e investigador da USC Antonio Salas fixo un avance sobre o estado da investigación en xenómica relacionada coa adaptación aos cambios de clima. As dúas formas máis importantes nas que o clima pode interactuar co xenoma humano é a través da resposta adaptativa e tamén mediante os movementos demográficos pois nestas migracións tamén se move o ADN.

Existe unha correlación entre as características físicas dos grupos humanos, como a reflectancia da pel, e as variables climáticas como a temperatura, latitude. Observando como son os fenotipos das poboacións humanas, xa nos podemos dar conta de que existe un proceso adaptativo detrás. A cor da pel é un fenómeno adaptativo á radiación ultravioleta e é converxente (as poboacións do sur de Arxentina e de África subsahariana comparten unha cor de pel que é unha adaptación aos raios UV).

Coñécense moitas adaptacións do xenoma humano ao estrés polo frío e a calor. Hai moitos xenes relacionados con esta adaptación. De todolos xeitos as poboacións humanas non estamos perfectamente adaptadas a calquera cambio. Certas adaptacións precisan do paso de centos de xeneracións.

O clima obriga ao movemento das poboacións. Hai episodios de migracións das poboacións que foron resposta aos cambios no clima e que reformulan a variación xenética en determinadas rexións do mundo. Existen pegadas xenéticas que reflicten moi ben estos movementos. Durante o último máximo glacial (18.000 anos atrás) as poboacións humanas refuxiáronse no norte de Italia, no refuxio Franco-Cántabro, nos Balcanes, zonas de clima máis benigno. Estos movementos humanos e a variación xenética que conlevan teñen implicación, por exemplo, na predisposición xenética a determinadas patoloxías. Hai moitos linaxes que reflicten estes eventos de expansión poboacional a partir de zonas de refuxio en Europa, coincidindo con periodos favorables no clima. Tamén no poboamento do continente americano hai uns 14 ou 15.000 anos, foi determinante o clima pois todo o continente foi poboado dende o norte atravesando o Estreito de Bering.

Antonio Salas deixounos unha serie de preguntas para o debate das que resaltamos a referente a que se o quentamento global está sendo demasiado acelerado para as posibilidades de adaptación do home e outras especies.

A conferencia de Pablo Meira no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático atópase editada en vídeo en Climántica TV. O profesor e investigador da USC disertou sobre as barreiras para a comunicación social dos impactos e riscos do cambio climático. Na representación social do cambio climático influen factores culturais, emocionais, distintas estratexias de comunicación, e distintos procesos sociocognitivos. Este factor social é fundamental pois vai a determinar como as persoas reaccionen ante o problema e como a sociedade vai a presionar aos sectores de toma de decisións sobre o cambio climático. O que nos di a investigación sobre a representación social do cambio cambio climático é que é todavia moi feble, que é inductiva, chea de distorsións e que ademais está todavía pouco articulada.

O profesor Pablo Meira identifica catro barreiras na representación social do cambio climático que se están identificando case que de forma universal sobretodo nas sociedades occidentais. Unha primeira barreira se deriva de que o fenómeno do cambio climático é contraintuitivo, é dicir, a inmensa maioría da poboación cree que hai cambio climático pola información que recibe, pero non dun xeito directo, e isto conduce a errores moi extendidos como por exemplo a mestura entre tempo e clima o que xenera confusión. Unha segunda problemática que se detecta ten que ver coa escala espacial e temporal da ameaza. A maior parte da poboación pensa que o cambio climático é un problema para o futuro co cal amortíguase a urxencia da toma de medidas. Ademais a poboación ten asumido o carácter global, pero é incapaz de trasladalo ao seu espazo máis cercano. Tamén hai problema para percibir espacial e temporalmente as causas. Hai moi pouco coñecemento entre o estilo de vida e as emisións de gases de efecto invernadeiro. Unha cuarta barreira é a creencia de que hai unha relación causa-efecto entre o burato da capa de ozono e o cambio climático. Non sabemos o efecto que ten esta creencia errónea pero o que sí é que nos indica ata que punto é complexo a relación entre a ciencia e a sociedade. Estamos a volcar información pensando que a sociedade coñeza e comprenda e o que estamos xenerando é un gran malentendido.

O movemento negacionista parecía que estaba case extinguido antes do cumio de Copenhague e non obstante isto non é así. O movemento negacionista ataca principalmente á percepción social do cambio climático. Estos grupos tratan de desacreditar a ciencia do cambio climático co cuestionamento de un só estudo científico. Un exemplo de isto último o temos co caso do roubo dos correos electrónicos aos científicos da Universidade de East Anglia no Reino Unido e o posterior tratamento da información por parte dos medios interesados. A porcentaxe de cidadáns que deixaron de creer que o cambio climático existía descendeu, en un só mes, un 10 %.

Pablo Meira finalizou a súa intervención abogando porque teriamos que adicar máis tempo a comunicar como se constrúe a información científica para que a sociedade entenda que tipo de información recibe e por que temos que valorar mellor unha información que outra.

Climántica TV ven de publicar o vídeo da intervención de Francisco Anguita no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático. O xeólogo fixo un percorrido polos impactos do clima na historia da Terra. Recoñece que é moi difícil deslindar as interaccións e influencias entre a vida e o clima cando se estudia a evolución da biosfera no noso planeta. Ben directa ou indirectamente, clima e vida tiveron dende que existe como tal esta última unha relación de “amor-odio” (as etapas de amor serían as épocas de radiación e as de odio corresponderían ás de extinción).

Fai uns 600 m.a. a fauna de Ediacara prosperou ao final da gran glaciación (Terra Blanca) de finais do Proterozoico. Posteriormente fai uns 300 m.a., na glaciación no Carbonífero e Pérmico, tamén existe unha relación nítida entre o clima e a vida. Non obstante a maior extinción acaecida no planeta (finais do Pérmico) non tivo relación coa glaciación senón coa maior actividade volcánica rexistrada (basaltos de Siberia).

No Xurásico e Cretácico, os dinosauros aproveitan un clima cálido para extenderse por toda a Terra. Nesta época unha grande actividade volcánica coincide con unha expansión da vida na Terra a diferencia do que acontecía a finais do Pérmico. Ainda non se coñecen ben as causas das variacións climáticas importantes e por tanto tampouco se recoñecen con certeza as interaccións coa biosfera.

Fai 34 millóns de anos o límite entre Eoceno e Oligoceno está en conexión aparente co establecemento da corrente circunantártica cando a Antártica sepárase definitivamente de Suramérica e Australia, e que coincide con un periodo extremadamente frío de 100.000 anos.

Entre 1,8 e 2 millóns de anos, prodúcese en África oriental una diversidade notoria de homínidos que probablemente relaciónense no tempo con un periodo onde os glaciares do hemisferio norte aumentan o seu tamaño e provocan un clima frío e seco. Houbo unha desecación importante da selva africana que se transformou en sabana e que probablemente actuou de precursor da aparición de formas homínidas distintas. Fai 1,8 millóns de anos (Plioceno) o nivel do mar baixa e prodúcese unha migración de fauna de Eurasia a Norteamérica. En Norteamérica acontece unha extinción dos grandes mamíferos cuxa causa é obxecto de discusión entre os científicos, por un lado están as causas climáticas e por outro a sobrecaza. Probablemente os dous episodios sexan causas dun mesmo efecto. E importante destacar que estas extincións están comprendidas no periodo coñecido como Dryas Xoven, entre 13000 e 11600 anos. Este periodo remata bruscamente en 3 anos, co máximo cambio climático concentrado en un ano. Eiquí Francisco Anguita nos propón reflexionar sobre o impacto na sociedade actual dun cambio climático de varios graos de diferencia térmica media en un tempo similar ao que pechou o Dryas Xoven.

No ano 1000 no Periodo Cálido Medieval (do ano 800 ao 1300) prodúcense migracións importantes como a colonización polos nórdicos de Islandia e Groenlandia favorecida polo clima benigno e máis pola maior navegabilidade do Atlántico Norte. Tamén grazas a un periodo de desecación das estepas de Mongolia, Gengis Kan invadeu Asia e parte de Europa. A colonización por parte dos micronesios da Isla de Pascua, nunha viaxe polo Pacífico de preto de 4500 km cara ao leste, pode estar relacionada coa debilitación do fenómeno de El Niño que conleva unha diminución dos ventos alisios (que sopran cara ao oeste).

A civilización Maia colapsou no ano 900 vítima dunha serie de sequías prolongadas. Atendendo a estes acontecementos xorde unha pregunta de debate referente a se pensamos que a nosa civilización tecnolóxica, en contraposición ás anteriores, estariamos a salvo das consecuencias dun cambio climático.

Para rematar a súa intervención, Francisco Anguita ponnos un exemplo de especie oportunista, a Braarudosphaera bigelowii. Este organismo que non tiña ningunha característica especial, foi un dos escasos xéneros de plancton calcáreo que sobreviviu á extinción finicretácica. A última cuestión que o científico nos deixa para o debate é que de cumprirse as peores predicións para o cambio climático, cales serían as especies oportunistas no século XXII ?.

Xa se atopa dispoñible o vídeo da conferencia de Xosé Antón Álvarez Salgado no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático en Climántica TV. Na súa intervención o científico do CSIC expuxo diferentes impactos e riscos do cambio climático nos ecosistemas mariños deixando claro que os datos apuntan a que dende logo estamos ante unha situación de cambio climático con respecto a periodos anteriores, como se constata co aumento da temperatura media do aire en A Coruña (1,5 ºC en 35 anos). No mar tamén se incrementa a temperatura da auga superficial (0,8 ºC en 30 anos). A temperatura do mar ascende e tamén ascende o nivel do mesmo (16 cm nos últimos 60 anos) o que conleva ademais dos problemas ecolóxicos, aspectos socioeconómicos importantes (pensemos nas instalacións portuarias e os riscos de seguridade a medida que o nivel do mar ascende).

Respecto aos recursos mariños o cambio nos ventos afecta ao fenómeno do afloramento na primaveira-verán nas nosas costas, e polo tanto á produción das rías. Nos últimos 40 anos o periodo no que dominan os ventos do norte, tense reducido en 80 días e a intensidade media tamén se ten reducido nun 45 %. O primeiro efecto que ten esta redución é unha ralentización na dinámica de rexeneración das Rías (actualmente en 15 días cando antes tardaban 7), tamén un aumento das mareas vermellas (o dato é reflectido polo número de días que os polígonos de bateas están pechados). Isto traducido aos impactos na economía costeira é salientable. Uns datos para reflexionar son que de Galicia saen o 40 % dos mexillóns que se producen en Europa e o 20% dos mexillóns que se producen no mundo. A Ría de Arousa é o lugar do mundo onde se extrae máis proteína de orixe mariño por metro cadrado. Actualmente a productividade nas rías non está en risco, pois reciben máis nutrintes dos que son capaces de procesar, pero sí na plataforma. Non obstante de seguir a tendencia de caída na intensidade do vento, sí que entraría en risco.

Agora se están a encontrar peixes de orixe subtropical nas nosas latitudes e mesmo son especies que se comezan a pescar e comercializar, como consecuencia do quecemento das augas mariñas. Outro efecto deste quecemento é o aumento do pH das augas, a acidificación das mesmas.

As predicións do aumento do nivel do mar cara finais de século son de entre 30 cm ata os 1,20 metros por riba do actual. Cara ao  2050 o vento seguirá perdendo intensidade cos problemas asociados que conleva. A acidificación das augas irán en aumento e polo tanto cultivos como o de mexillóns se verán afectados tanto na calcificación como na menor tasa de crecemento.

Como corolario e punto de reflexión, Xosé Antón Álvarez Salgado nos recorda que o cambio climático ocorre, ocorre nos ecosistemas costeiros de Galicia e como ten repercusión ademais nos ámbitos socioeconómicos do país debemos de tomar o risco en serio e promover accións de mitigación e adaptación ao problema.

En Climántica TV pódese ver o vídeo da comunicación de Francisco Díaz-Fierros no I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático, referente aos impactos de riscos do cambio climático nos ecosistemas terrestres.

Observando as gráficas da tendencia da temperatura e precipitación dos últimos 40 anos, vemos como amosan un aumento do primeiro parámetro climático e non obstante existe unha diminución das choivas. Como consecuencia do anterior temos evidencias por exemplo na fenoloxía das prantas e os animais que constatan o cambio climático. En Galicia a temperatura ten sufrido un incremento de 1 ºC neste periodo. Respecto á precipitación non se observa a tendencia á diminución tan claramente como no resto do país. Temos que recurrir ás variacións estacionais para determinar que  na primaveira hai unha diminución das choivas, e pola contra no outono existe un aumento. Ademais outros datos que evidencian o quecemento son os relativos ás xeadas, que nos indican unha ampliación do periodo baleiro de xeadas (en 52 días). As condicións térmicas favorables para a vide, por exemplo en Ourense, tamén se ven favorecidas e polo tanto a vendima adiantouse 17 dias en Guillarei e 15 en Salcedo. As variedades de Drosophila adaptadas ao calor aumentan respecto ás menos adaptadas. Con estes datos podemos constatar que os ecosistemas terrestres están  a responder ao cambio climático.

O profesor Díaz-Fierros, propón como exemplo da  influencia do clima nos ecosistemas terrestres vexetales. A resposta na produción dun ecosistema terrestre vexetal é función dun factor térmico, dun radiativo e dun factor hídrico. Así podemos comprobar os efectos que tería na produción vexetal os cambios en algún ou en todos estes factores. No primeiro de eles segundo os modelos de predición, alertan de cambios de ata 5 ºC no sur de Galicia cara ao final de século. O factor radiativo, pola nosa latitude e temperatura, non variaría co cambio climático. Un dato relevante, respecto ao factor térmico, é que os pisos de vexetación que dende 1975 ata o 2005 teñen subido uns 100 metros, de seguir esta tendencia poderían chegar aos 250 a 300 metros a finais de século, e como consecuencia algún tipo de vexetación pode desaparecer do noso territorio. Galicia tería pequenos enclaves templados e a maioría terá un clima submediterráneo.

O factor hídrico en Galicia, dependerá da evolución da seca (seca de primavera). O problema da seca sería máis importante se esta se desprazase cara ao verán (meses de xullo e agosto). De cara ao final de século, segundo os modelos europeos, parece que as secas extremas incrementarían a súa frecuencia (1 cada 10 anos).

En resumen, a cuestión é que no futuro os ecosistemas terrestres veranse influídos maiormente polo factor térmico e en menor medida notarase os cambios no factor hídrico, sobre todo porque a seca estase a producir na primavera, ainda que os modelos preven que tamén Galicia pode verse afectada.

Xa se pode ver en Climántica TV o vídeo da conferencia de Manuel Campo Vidal. A conferencia de inauguración do I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático correu a cargo do director das Ciencias e as Artes de Televisión quen iniciou a súa disertación chamando a atención sobre a asignatura pendente deste país, a comunicación. Nas súas palabras existe un déficit importante no xeito de expresarnos neste país a diferencia de outros estados, e isto o podemos comprobar escoitando nos medios a cidadáns, políticos, profesores, de países diferentes. Neste eido, idiomas, emprendimiento y comunicación son as grandes carencias da nosa sociedade. Quen non comunica ben, non ten a mesma capacidade de liderazgo que outro que é un bo comunicador. Aquí temos formado receptores pero non emisores. Nas escolas das catro habilidades básicas (ler, escribir, falar e escoitar) só nos están a ensinar as duas primeiras, e sobre todo non sabemos escoitar.

A comunicación do cambio climático é importante pero dende logo non é unha tarea sinxela. Destacou a importancia das redes sociales, os móbiles, etc. como medios emerxentes e que poden chegar a ser medios de comunicación de masas. O cambio climático xa está nos medios de comunicación ademais de xeito transversal, e dicir, hai medios onde xa existen espazos especializados. Tamén nas axendas políticas, o cal queda corroborado polos datos de participación e seguimento dos últimos cumios sobre o problema. Esta situación mudou debido a que en 2007 presentouse o Cuarto Informe do IPCC e a aparición do documental de Al Gore, “Unha Verdade Incómoda”. A pesar do seguimento na prensa do cambio climático a batalla que está por gañar é a da credibilidade. Esta batalla gáñase coa honestidade profesional, contrastrando as informacións, evitando excesos, escoitando á cidadanía e sobre todo investigando asuntos cercanos para facer ver que os problemas globais teñen repercusións locais.

Manuel Campo Vidal suxire que unha boa práctica para comunicar é contar e escoitar historias cercanas en relación ao cambio climático co cal se podería xerar un caudal de riqueza descriptiva, de sensacións e emocións que dificilmente poderiamos atopar nos libros de texto, escritos sobre o tema. Cita textualmente ao xornalista da Axencia EFE, Arturo Larena, galardoado co Premio Nacional de Periodismo Ambiental no 2005: “contemos historias con noticias, reportaxes, crónicas, con vídeo, con fotografías, ou con soporte multimedia... Recordar que o poder contar estas historias tamén ten un coste ambiental, non vou a detallar todos os impactos, simplemente apuntarei un deles, cada xornalista ou integrante da delegación española que viaxe dende Madrid á Conferencia de Copenhague, a unha distancia de 2058 km, en clase turista, vai a xerar 363,31 kg de CO2”. Isto pode ser un punto de partida para que pequenas historias nos leven á reflexión e posterior debate. Entrenando aos alumnos a falar e escoitar ben en público conseguirase dun xeito natural, que moitas persoas estean en disposición de contar de forma concienciada os problemas ambientais que temos.

O xornalista finalizou a súa intervención con verbas de felicitacións e corroborando as palabras do Conselleiro de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, Agustín Hernández, sobre o interés amosado en outras comunidades autónomas no proxecto Climántica.

Acábase de publicar en Climántica TV o vídeo que recolle a inauguración e o resumo das intervencións que tiveron lugar no Auditorio do Centro Social Caixanova no marco do I Congreso Climántica sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático.
 
O sábado 7 de maio inaugurouse o I Congreso Climántica sobre Respostas Educativa ao Cambio Climático no que se inscribiron mais de 800 profesores. A representación institucional da mesa inaugural estivo constituída por parte da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas polo seu titular o Conselleiro D. Agustín Hernández e polo Director Xeral de Sostibilidade e Paisaxe D. Manuel Borobio. A Consellería de Educación e Ordenación Universitario, na súa calidade de colaboradora, estivo representada polo Subdirector Xeral de Ordenación e Innovación Educativa, D. José Graña, presidindo a mesa o director do proxecto D. Francisco Sóñora.

O Conselleiro destacou na súa intervención que para a Xunta de Galicia é un orgullo o proxecto Climántica por varios motivos. En primeiro lugar por traspasar fronteiras, destacando neste aspecto a recomendación para o uso docente por parte do Enviado especial das Nacións Unidas para o Cambio Climático e o papel que vai a xogar ao encargarse da sensibilización e educación no proxecto europeo Climatlantic que reunirá esforzos de gobernos rexionais de Gran Bretaña, Irlanda, Francia e Portugal e onde Climática xogará un papel destacado. En segundo lugar porque é un exemplo de colaboración exitosa entre distintas Consellerías, xa que sen o apoio da Consellería de Educación non tería sido posible; e en terceiro lugar porque é un proxecto ambicioso xa que senta as bases do futuro na loita contra o cambio climático a través de innovadoras ferramentas e cunha linguaxe adaptada aos máis novos. Antes de dar paso ao debate lembrou o apoio institucional a este proxecto e agradeceu ao auditorio a súa presenza.

O resto deste documental fai un breve resume de todas as intervencións que se desenvolveron no auditorio ao longo dos dous días que durou o congreso e cuxos vídeos coas intervencións de cada un dos poñentes iranse publicando nesta web.

A xornada do sábado inaugurouse coa mesa de mitigación e adaptación ao cambio climático, que pechou o apartado de Que aprender para dar respostas educativas ao cambio climático?, para abordar a partir desta mesa o para que, o como, o cando e o con que. Esta primeira mesa de mitigación e adaptación abriuna Antonio Salas quen expuxo os ensinos extraídos pola xenómica sobre a adaptación aos cambios de clima por parte da especie humana para extraer ensinos de cara á nosa futura adaptación ao cambio climático. A continuación o director da Axencia Enerxética de Vigo, Bernardo Parajó, destacou o transporte como o gran derrochador de enerxía e recalcou a necesidade de reducir o consumo (aforro) e mellorar o rendemento (eficiencia) para combater os efectos do cambio climático. Pechou esta mesa redonda Xabier Labanderia, catedrático de Economía Aplicada da Universidade de Vigo, que defendeu a necesidade de aprobar unha reforma fiscal verde para crear impostos ambientais que graven as emisións de CO2 á atmosfera e o uso de enerxías sobreexplotadas como a electricidade.
 
As experiencias de aula presentáronse en dous formatos. No primeiro, en plenario, a modo de mesa redonda presentáronse cinco dimensións prácticas do proxecto claramente diferenciadas e que se converteron en modelos que foron replicados e adaptados en numerosos centros. Nesta mesa presentouse en primeiro lugar o modelo de Estudantes monitores de Ciencia e Tecnoloxía sobre o cambio climático, para explicar á comunidade educativa, mediante experimentos, as evidencias, causas, consecuencias e solucións ao cambio climático, que se aplica desde o curso 2007-2008 en diversos centros de Galicia, e presentouse, no mes de febreiro, á rede RECESO da Consellería de Educación de Cantabria.
 
Na seguinte intervención desta mesa presentouse o proxecto interdisciplinar para ESO Climaeucambio que se vertebra sobre o eixo interdisciplinar formado polos elementos do clima para chegar ao cambio climático. Con esta proposta, sitúase aos estudantes como predictores de Meteogalicia, servizo de predición meteorolóxico de Galicia, pasando os datos obtidos nas estacións meteorolóxicas instaladas por este servizo, mediante unha aplicación informática de Meteogalicia. Na presentación deste modelo mostrouse a metodoloxía para traballar con este eixo interdisciplinar condutor todas as áreas do currículo de secundaria e as súas correspondentes competencias básicas.

A continuación presentouse o modelo de Patrullas Climánticas, un modelo para implicar aos estudantes na supervisión das prácticas de consumo enerxético do centro co obxectivo de diminuír a pegada de carbono. Finalmente presentáronse as revistas electrónicas de centros sobre a sustentabilidade desde o marco do cambio climático e o sistema de edublogs para todos os niveis educativos que articulan a blogs de máis de 130 centros de Galicia e  de 17 centros educativos da rede de centros educativos portugueses vinculados ao centro de formación do profesorado Nova Ágora de Coimbra.

O outro formato de presentación de experiencias de aula desenvolveuse ao longo das dúas primeiras horas da tarde, recollendo en catro mesas de presentacións e debate desenvolvidas en paralelo, as comunicacións seleccionadas polo comité científico. As catro temáticas seleccionadas foron: TIC para as respostas ao cambio climático, Actividades de sensibilización sobre as causas e consecuencias do cambio climático, Boas prácticas para o cambio climático e Ciencias da Terra e cambio climático.

Coa última mesa redonda Respostas educativas sobre o cambio climático, de igual título que o congreso, o congreso camiñou cara ás súas conclusións finais. Esta discorreu desde os fundamentos psicopedagógicos á práctica da aula no marco do uso das TIC para a educación sobre o cambio climático nas aulas. O primeiro relator en intervir foi José Antonio Caride, catedrático de Pedagoxía Social na Facultade de Ciencias da Educación da Universidade de Santiago de Compostela. Na súa intervención abordou a clara vinculación da Educación Ambiental e por tanto da Educación sobre o Cambio Climático cos procesos de innovación, por canto a que persegue o cambio nos valores da humanidade en relación á biosfera e ao seu ambiente cotián, a superación das barreiras disciplinares, a procura doutros modos de comportarnos e producir e polo último, na procura dos cambios de escenarios socio-políticos.

As bases da psicoloxía da aprendizaxe neste campo achegounas Ignacio Pozo, catedrático de Psicoloxía da Universidade autónoma de Madrid quen defendeu que a educación sobre respostas sobre o cambio climático ou son transversais ou non o son. Os coñecementos aquí son necesarios para producir cambios. Defendeu que os contidos e as competencias non só son compatibles senón necesariamente complementarios neste reto. Defendeu que na educación sobre o cambio climático requírese coñecementos disciplinares pero tamén competencias. O fin dos contidos disciplinares ten que ser xerar cambios nos alumnos e iso só se fai desde as competencias. Por iso este tema debe abordarse de forma transversal problemas como este, atravesando para iso tres fronteiras: en primeiro lugar entre os tipos de coñecementos e as actitudes, facéndoos interdependientes, en segundo lugar as fronteiras entre as disciplinas e en terceiro lugar as barreiras da tendencia natural do coñecemento a ser contextual, pois o coñecemento sempre é contextual, polo que hai que superar as barreiras do contexto concreto para transferilo ao global e desde aquí volver ao cotián.
 
A continuación abordouse a importancia das TIC para conseguir estes retos da innovación e a transversalidade que require este tipo de educación. Este ámbito abordouse en primeiro lugar desde da análise da situación actual do TIC nas aulas, que abordou José Manuel Bouzán, ex-asesor TIC da Consellería de Educación, enxeñeiro técnico informático e funcionario do corpo de mestres. Bouzán puxo de manifesto que a tecnoloxía na aula non ten sentido se non o fan como recurso facilitador de obxectivos e metodoloxías didácticas. Sinalou que Climántica hoxe traballa a educación sobre o cambio climático e para iso utiliza os blogs como outras moitas cousas, e xa se empeza a avanzar cara a outros campos TIC como as wikis e as redes sociais. Na xustificación deste papel das TIC nas aulas para o cambio climático, indicou que o que non tería sentido sería traballar só cos blogs no estudo do cambio climático. Finalizou a súa intervención pondo o acento en verbos moi importantes neste tipo de educación que as TIC poden contribuír a conxugar como crear, compartir, colaborar, descubrir, experimentar e investigar.

As posibilidades que pode ofrece a Web 2.0 para a conxugación destes verbos na procura de respostas educativas ao cambio climático abordounas Fernando Ojeda, profesor de Secundaria que forma parte do Grupo Transdisciplinar de Medio da Universidade de Málaga e que coordina o proxecto online Ecourban. Na súa intervención defendeu que estas posibilidades son case descoñecidas aínda e que non se utilizan na práctica educativa. Os educadores ambientais non participan de forma habitual en foros de debate ou redes que utilicen Internet para comunicarse, nin frecuentan os usos da Web 2.0. No entanto hai unha certa percepción de que os resultados dos nosos proxectos educativos pódense mellorar coa utilización as ferramentas Web 2.0, xa que resultan un bo complemento ás sesións presenciais, son atractivas e motivadoras para os estudantes, facilitan a interacción entre persoas en ámbitos espaciais moi amplos, o que xera unhas dimensións descoñecidas até agora na realidade da aula, e melloran a integración doutras disciplinas favorecendo a transversalidade. Neste sentido, sinalou que en Climántica si hai boas prácticas na utilización das ferramentas Web 2.0 para á Educación Ambiental.

Tres anos despois da súa posta en marcha, o proxecto Climántica dou un paso máis dentro do seu obxectivo de educación ambiental, organizando o I Congreso Climántica de respostas educativas ao cambio climático. Durante dous días, docentes de diversos puntos da xeografía española, debateron en Pontevedra os modelos extraídos das experiencias piloto do proxecto Climántica para a súa aplicación noutros centros. No Congreso tamén participaron expertos en diferentes temas, todos eles asociados ao cambio climático, así como especialistas en materia de comunicación, como o coñecido xornalista e presidente da Academia das Ciencias e as Artes da Televisión, Manuel Campo Vidal que inaugurou as sesións cunha conferencia sobre "Estratexias e técnicas para superar as barreiras de comunicación do cambio climático". O acto inaugural estivo encabezado polo Conselleiro de Medioambiente, Territorio e Infraestruturas da Xunta de Galicia, Agustín Hernández que destacou a transversalidade do proxecto, realizado pola Consellería de Medioambiente en colaboración coa de Educación.

O debate xurdido ao longo destes dous días foi moi interesante e frutífero, os profesores son clave para a transmisión ás novas xeracións dos valores relacionados co coidado do medioambiente. O cambio climático ten unha natureza global que fai que a educación ambiental necesite dun enfoque transversal, non só entre disciplinas senón entre tipos de coñecemento.

Con ese obxectivo, acudiron a Pontevedra expertos como o catedrático de Edafoloxía e Química Agrícola da Universidade de Santiago, Francisco Díaz Fierros, o doutor en Química e investigador no Plymouth Marine Laboratory do Reino Unido, Xosé Antón Álvarez, o profesor de Xeoloxía na UCM Francisco Anguita e o presidente da Sociedade Galega de Educación Ambiental, Pablo Meira que discutiron na primeira mesa redonda sobre os impactos e riscos do cambio climático.

Publicouse en Climántica TV o video do seminario Enerxía e Sostibilidade: pasado, presente e futuro na sociedade do cambio climático, impartido o 30 de xaneiro de 2010 por Bernardo Parajó, director da Fundación Axencia Intermunicipal da Enerxía de Vigo (FAIMEVI).

O ponente comezou analisando a situación enerxética actual que nos leva a problemas ambientais como o cambio climático. A preocupación polo ambiente dou lugar a cambios e á aplicación de estratexias e normativas como a estratexia 20-20-20 que persigue a redución dun 20% nas emisión de CO2, mellorar un 20% a eficiencia enerxética e producir un 20% da enerxía mediante fontes limpas.

Plantéxansenos distintas cuestións sobre o esgotamento dos recursos fósiles, sobre como se poderá capturar e almacenar o CO2 e tamén de onde se obterá a enerxía que sen lugar a dúbida se necesitará nas próximas décadas. De tódolos xeitos parece que de seguir consumindo como o facemos tampouco as enerxías renovables poderán sustituir aos combustibles fósiles. Segundo as estimacións da axencia internacional da enerxía a demanda enerxética mundial crecerá un 45% ata 2030. Os países emerxentes crecerán un 87%.

Na gráfica da produción total de enerxía en España por fontes de enerxía en 2008, destaca que só un 7,6% procede de renovables fronte ao 48% que procedería de produtos petrolíferos. Se observamos a produción de enerxía eléctrica vemos como o porcentaxe das renovables sobe ata o 19,7%.

As alternativas enerxéticas para a redución do CO2 pasan polo aforro enerxético e uso eficiente da enerxía, uso de enerxías renovables, tecnoloxías limpas para a produción de enerxía e a protección dos bosques.

No ano 2007 o 78% das emisións de gases de efecto invernadoiro foron debidas a actividades enerxéticas polo que enerxía e cambio climático están intimamente relacionados.

Un tercio da enerxía que se extrae non chega a ser utilizada, son as perdas de transformación e é a diferenza entre enerxía primaria e a final. A intensidade enerxética é unha forma de cuantificar a efectividade das políticas de eficiencia enerxética. A ruta das enerxías de orixen fósil e moito máis longa cas das enerxías de orixen renovable sendo estas últimas moito máis eficaces. As tendencias no consumo da enerxía é a crecer nos sectores transporte e nos fogares e servizos e a manterse no sector industrial.

Se queremos reducir o consumo temos que reducir a demanda (aforro) e mellorar o rendemento (eficiencia). Algunhas medidas de aforro poden ser a utilización do transporte público, evitar as perdas de calor no fogar, aproveitamento da luz natural. Por outro lado as medidas para mellorar o rendemento das tecnoloxías utilizadas poden ser utilización de dispositivos que eviten o consumo en modo espera, fontes de luz de menor demanda eléctrica para a mesma emisión lumínica, etc.

Na segunda parte da comunicación Bernando Parajó introduciu as distintas tecnoloxías renovables como son a enerxía solar, hidraúlica, eólica... As formas constructivas como grandes superficies acristaladas ao sur, elementos de protección como illamentos, persianas etc, árbores de folla caduca, favorecen o mellor aproveitamento da enerxía procedente do Sol.

Os aproveitamentos activos da enerxía solar son a fototérmica (para produción de auga quente sanitaria, quecemento de auga de piscinas...); fotovoltaico e termoeléctrica (para producir enerxía eléctrica). O ponente proponnos a seguinte reflexión: o Sol é a única fonte de enerxía segura para os próximos 6.000 anos (recibimos do Sol 4.000 veces máis enerxía da que consumimos).

Respecto á enerxía eólica o ponente explícanos como os incentivos dinamizaron a madurez tecnolóxica, os investimentos, a investigación e mesmo o resto dos custos de produción e explotación ata o punto de que hoxe non só non necesitan subvencións senon que producen recursos económicos suficientes.

A biomasa sólida ten sentido se se están a aproveitar residuos de podas, ou de procesos industriais. O biodiésel pode empregarse ao 100% puro na práctica totalidade dos coches modernos.

A enerxía do mar comprende a das olas ou undimotriz, e a das mareas ou mareomotriz. Para aproveitar esta enerxía e convertila en electricidade, existen multitude de dispositivos como o Pelamis, e esta variedade de artiluxios é un indicador de que a tecnoloxía todavía non está madura. Países como Irlanda do Norte apuntan pola tecnoloxía de aproveitamento da enerxía das mareas.

Un dos grandes problemas da xeración da enerxía eléctrica é que non se consume directamente alí onde se produce co cal as perdas por distribución poden chegar ata o 14%. O proposito da xeración distribuída e xerar a enerxía e incorporala toda nun sistema único e xestionado de xeito centralizado moi cerca dos centros de consumo. Esto require da coordinacion do sistema e da regulación legal de todos os factores que están implicados. Existe unha necesidade de poñer en práctica as tecnoloxías de almacenamento de enerxía xa que por exemplo non sempre temos dispoñible enerxía procedente das renovables e pola contra os usuarios consumen cando o necesitan.

O verdadeiro devorador de enerxía é o sector transporte e sobre todo o uso do vehículo privado (do 39% do consumo de enerxía final no tranporte, o 50% corresponde ao coche particular). Para a redución do impacto ambiental deste sector propóñense cambios modales (planificación urbana sustentable, infraestruturas de uso restrinxido ou limitado...), medios máis eficientes (normativas máis restritivas, renovación do parque, mantemento eficaz...) e un uso máis racional dos medios (comunicación e sensibilización social, condución eficiente...).

O transporte aéreo sufrirá grandes modificacións nas próximas décadas no eido da utilización de outro tipo de combustibles e xa voaron dous Jumbos con biocombustible producido a partir dun cultivo enerxético denominado Jatropha.

O profesor da USC Francisco Díaz-Fierros abordou dentro do curso CCMC os conceptos básicos do cambio climático nos ecosistemas terrestres. En Climántica TV podemos xa ver o video deste seminario. O profesor defendeu a interdisciplinaridade e a dimensión global dos estudos sobre o cambio climático o cal pode xerar en algún momento puntual discrepancias sobre as investigacións e os resultados ainda que esto nunca podería desvirtuar un proxecto que implica tantas interrelacións.

Todo o que coñecemos sobre o cambio climático apóiase nun conxunto de métodos que en moitos casos proxéctanse cara atrás no tempo porque o estudo do pasado nos pode dar as chaves para coñecer o futuro. Así aparecen os métodos instrumentais (moi fiables ainda que tamén poden ter erros como os derivados da calibración dos instrumentos) e os métodos proxy (dendrocronoloxía, relación isotópicas, etc.). Unha vez que temos recopilados os datos provintes dos métodos anteriores os utilizamos para xerar  modelos predictivos. Os modelos deterministas son modelos globais e para discriminar dentro de territorios máis concretos póñense en marcha os modelos downscaling que descompoñen en células de menor tamaño (50x50 km) os modelos globais.

Os coñecementos sobre a dinámica da atmosfera que nos permiten poñer a funcionar estos modelos son relativamente recentes, 10 ou 20 anos. Nos anos 70 se discutía a temperatura, precipitación e a influencia do CO2. En 1990 o primeiro informe do IPCC comeza a falar xa do papel do océano como sumidoiro de CO2. No último informe AR4 do 2007, a complexidade do estudo e moito maior.

Os modelos para que nos aporten informacións fiables temos que calibralos. Unha forma e correlos cara atrás e ver como funcionan. Neste momento utilizase o promedio destes modelos para as proxecións. Aplícase o método cosmolóxico onde a medida que as hipóteses van converxendo e tendo coherencia científica nos van dando garantías do funcionamento do modelo.

Os datos parecen indicar que non son esperables grandes cambios no clima en relación coas variacións na radiación solar que son valores realmente pequenos entorno ao 5%. Os cambios nesta radiación son ben coñecidos e están relacionados coa excentricidade da orbita, a precesión e a inclinación do eixe da Terra, ademais das manchas solares.

As últimas glaciacións ocurriron fai 2,5 millóns de anos coincidindo co peche do canal de Panamá. A medida que o casquete de xeo foi medrando produciuse un aumento do albedo e polo tanto a radiación solar deixa de entrar na terra aumentando o arrefriamento. Polo análise das burbullas de aire vese que nas épocas frías hai unha diminución do CO2.

En relación coas glaciacións están os cambios climáticos abruptos que poden supoñer incrementos de 4 ou 5 graos ata diferencias de 8 graos en 40 ou 100 anos. O último hai 8000 anos que se produciu a causa do derretimento dun gran lago de desxeo situado na zona de Canadá que verqueu as súas augas ao Atlántico xerando o cambio nas correntes mariñas que afectaron á distribución da calor no globo. En Galicia este evento tense rexistrado nos análise do polen.

Nos últimos 1000 anos exiten dúas alteracións reseñables do clima, o Óptimo Medieval e A Pequena Idade de Xeo. Discútese que o Óptimo Medieval pode ser un periodo cálido que só afectou a Inglaterra, Alemania, Francia, e polo tanto non ten un carácter global.

Se comparamos os datos das gráficas de temperatura obtidas por métodos instrumentais dos dous hemisferios, vemos como son similares o que indica a globalidade do problema.

En Galicia os datos tamén indican o aumento das temperaturas. A precipitación de primavera ten unha tendencia á diminución outonos serán de máis precipitacións.

O primeiro científico que comezou a falar do efecto invernadoiro foi Tydall no 1862 quen se decatou que tanto o CO2 como o CH4 eran gases opacos aos “raios de calor”. Unha data importante é a creación en 1958 do Observatorio de Mauna Loa en Hawaii cuxos datos son a referencia mundial do incremento global de CO2.

O papel dos aerosois como arrefriadores da atmosfera quedou moi patente nos anos 50 aos 70. Estes aerosois eran debidos á contaminación na atmosfera.

O sistema climático e un sistema complexo que depende de diferentes interacións da atmósfera co océano, xeo, ecosistemas terrestres etc. O efecto sumidoiro dos ecositemas terrestres e mariños ten uns límites e pode que en algún momento pode chegar a estabilizarse ou incluso a revertir o proceso e dicir convertirse en emisores.

Temos evidencias de cambios en algunhas especies como por exemplo na vide. Nos últimos 30 anos adiántase entre 15 e 18 días a vendima sendo esta unha tendencia significativa. Outro exemplo é a chegada da anduriña que se produce 15 días antes e a partida retrásase14 días.

Todas estos efectos do cambio climático intégranse nos mapas de vulnerabilidade. Ademais reflicten a capacidade de resilencia dos paises máis afectados, e dicir, a capacidade que teñen de responder a estes problemas que dependerá da economía do pais, dos recursos humanos e do ambiente.

O 23 de xaneiro o investigador do CSIC Xosé Antón Alvarez Salgado acercounos aos impactos do cambio climático nos ecosistemas mariños aportando información moi valiosa referente ao que está a ocurrir nas costas galegas. Na primeira parte da súa intervención, cuxo vídeo xa se pode ver en ClimánticaTV, centrouse en aportar as evidencias na variación no clima ao longo do tempo ademais de evidenciar a implicación antrópica no cambio climático.

Se analizamos os datos de temperatura dos primeiros 700 m de columna de auga nos océanos observamos como a partir dos anos 50 a temperatura do mar aumentou sendo a velocidade de aumento maior a partir dos anos 80. En Galicia aínda que os científicos só dispoñen de datos superficiais tense rexistrado un aumento de 0,8 ºC fronte ás Rías Baixas.

Respecto á salinidade, detectouse que nas latitudes altas diminue de xeito significativo debido á fusión dos xeos que fai que os ríos árticos descarguen máis auga doce ao océano. Outra das causas da diminución da salinidade é a desaparición dos glaciares de Groenlandia. Nas latitudes baixas debido ao quecemento cada vez evapórase máis auga e polo tanto aumenta a concentración de sales nos mares. Esto afecta ao gradente de salinidade e polo tanto á circulación termohalina.

O nivel do mar ten aumentado 1,5 cm por década, pero esto non acontece de xeito lineal senón que se asemella máis a un comportamento exponencial. Na Ría de Vigo o nivel do mar ascendeu 16 cm nos últimos 60 anos. Esto pode inducirnos a reflexionar sobre o risco ao que nos expoñemos se non temos en conta a subida do nivel do mar cando se proxectan as infraestruturas portuarias pois estas serán máis vulnerables a distintos episodios drásticos (por exemplo tormentas, oleaxe, etc.) onde a altura dos diques pode verse superarada en poucos anos.

Os cambios de temperatura tamén ten implicacións sobre a actividade biolóxica do mar. Podemos seguir o efecto cascada iniciado co aumento de temperatura deste xeito: océanos máis quentes, menos chegada de augas frías á superficie, menos produción (temperatura- nutrientes-clorofila-produción-pesca). Constatouse un cambio nos últimos 15 anos na distribución da produción dos océanos. O afloramento en Galicia está en relación coa intensidade dos ventos que soplan do norte e a aceleración de Coriolis que despraza cara ao océano as capas superficiais da auga permitindo o ascenso de augas frías subsuperficiais cargadas de nutrintes. En certas zonas como son as de Perú e Chile ou Suráfrica o maior quentamento da terra en relación ao océano provoca un maior gradente de presión entre as células de alta e baixa presión por onde discurren os ventos e como resultado final os ventos intensifícanse favorecendo a produción biolóxica. Non obstante en Africa do Norte e Iberia o fenómeno vese complicado porque os centros de presión desplázanse. Así os datos obtidos reflicten que a extensión do periodo onde domiñan os ventos do norte tense reducido, ademáis a intensidade do afloramento reduciuse un 45% nos últimos 40 anos.

O tempo de renovación das rías tense duplicado nos últimos anos o cal calquer verquido na ría se antes precisaba de 7 ou 8 días para limparse agora precisa 19. Ademáis a auga na ría circula máis lentamente estratifícase máis e polo tanto as especies formadoras de mareas vermellas (dinoflaxelados) vense favorecidas. Polo tanto os polígonos de bateas estarán máis tempo pechadas coas consecuentes perdas económicas.

Respecto ao impacto sobre os recursos explotables, o científico fixo fincapé na relación entre o vento e a calidade e a velocidade de crecemento do mexilón. A concentración de CO₂ antropoxénico nas costas galegas tense duplicado dende 1975. Esta acidificación das augas tamén ten repercusión na calcificación das especies. Ademáis deixou constancia da maior frecuencia de aparición de peixes de augas máis quentes nas nosas costas debido ao aumento da temperatura das augas.

Xa se pode ver en ClimánticaTV o vídeo do seminario sobre nanotecnoloxía impartido o día 30 de xaneiro de 2010 por José Rivas Rey, Director do Centro Ibérico de Nanotecnoloxía de Braga (Portugal).

O termo nanotecnoloxía acúñase en Xapón no ano 1974 pero a clave desta tecnoloxía está nos anos 80 cando se diseña un microscopio de alta definición scanning tunneling microscope. O ámbito de traballo da nanotecnoloxía está no rango de medida dos 10^-6 e 10^-9  metros. Esta tecnoloxía comeza coa mecánica cuántica, o paso entre a ciencia clásica e a mecánica cuántica é a nanotecnoloxía. Ernst Mach en 1900 dicía que era imposible tocar ou sentir os átomos pero posteriormente foi Richard Feynman quen en 1959 propón que non hai nada que prohiba manipular os átomos.

Podemos dicir que estamos próximos a unha revolución industrial donde a nanotecnoloxía parece que pode ter un papel relevante. A mezcla dos sistemas biolóxicos coa electrónica a medicina e o coidado da sociedade civil pode levar ao disparo desta próxima revolución industrial. A nanotecnoloxía influe en todos os campos relacionados coa industria e a sociedade (comunicacións, información, enerxía, saude...). Nos próximos anos existirá un avance importante en nanocompostos, nanomembranas e máis a longo prazo na electrónica molecular.

Cada vez máis, temas como a seguridade e o cambio climático van ser máis importantes que o crecemento económico. A nanotecnoloxía traballa tamén no plano enerxético en supercondutores, sistemas de novos catalizadores, almacenamento de enerxía. Outros sectores de gran importancia é o do transporte e a nanotecnoloxía aporta solucións tanto en nanomateriais máis lixeiros, menor consumo e a seguridade. Quizais sen decatarnos utilizamos a nanotecnoloxía na vida cotiá, xa que por exemplo a industria cosmética utiliza microemulsións. No plano negativo podemos aportar peligros no descontrol na utilización destos materiales dos que coñecemos as súas propiedades macroscópicas pero descoñecemos o seu comportamento a nanoescala. Pensemos que existen sistemas naturais que xeneran nanopartículas como poden ser os incendios forestais, os volcáns, etc...pero tamén as emisións dos avións ou das industrias que teñen risco para a saúde humana.

A nanotecnoloxía vai precisar nun futuro non moi lonxano de bos profesionais de diversas disciplinas: enxeñeiros, físicos, químicos, biólogos...Estes traballarán en equipos multidisciplinares unindo o mundo académico co empresarial. Un exemplo é  o Centro Ibérico de Nanotecnoloxía de Braga, que  pretende ser un centro onde prime a internacionalización, excelencia e multidisciplinaridade.

O seminario impartido polo profesor Ramón Cid (podemos ver o video da súa intervención en Climántica TV) centrouse nun repaso aos tópicos ao redor do experimento do LHC (Large Hadron Collider). Comezou aproximándonos ao núcleo dos átomos falándonos dos quarks, que poden interacionar entre sí, xunto cos electróns, de catro formas, das que nós sentimos duas: a gravedad e a interacción electromagnética. As outras serían a nuclear forte e a débil que actúan dentro do núcleo.

Segundo as premisas do modelo estandar, de non existir o campo de Higgs todas as partículas deberían viaxar á velocidade da luz e ademais non terían masa e sabemos que esto non se cumple. Por iso os físicos do LHC están seguros de que a partícula existe e un dos experimentos está encamiñado á súa detección.

O LHC está soterrado 100 metros baixo a superficie, entre a fronteira de Francia e Suiza, ainda que case toda a instalación atópase en territorio francés. Coa analoxía do funcionamento dun televisor de tubo, o ponente acércanos ao funcionamento do acelerador de partículas. No televisor os electróns aceléranse con 20.000 voltios e no LHC os protón son acelerados con 7 billóns de voltios. O cometido e que colidan entre sí para despois recoller os datos e procesalos. As primeiras deteccións de colisións, producíronse o 6 de decembro de 2009 no experimento ATLAS. Con estas colisións búscase reproducir as enerxías acadadas no comezo da historia do Universo (Experimento ALICE).

Unha aplicación da física de partículas en medicina, é a Protonterapia (Hadronterapia) que acelera protóns a pequena escala coa enerxía xusta facéndoos chegar ata células canceríxenas.

Un dato interesante é que o CERN de Xenebra é o berce da www que xa é parte importante da nosa sociedade. Non obstante o enorme volume de datos xerados no CERN obrigaron á creación da GRID con aplicacións en multitude de campos (nanotecnoloxía, bioinformática, medicina...).

Ramón Cid remata a súa intervención facendo unha incursión na problemática da cultura científica dos medios de comunicación e acercándonos ás científicas galegas que actualmente están a desenvolver a súa labor investigadora no CERN.

Actualización: Ponencias e comunicacións

Climántica acaba de abrir a páxina web do I Congreso para o profesorado sobre Respostas Educativas ao Cambio Climático en http://congreso.climantica.org que contén toda a información relativa ao congreso que se desenvolverá de acordo con este programa. A través da páxina web xa se pode efectuar á preinscrición. O profesorado que pertence a centros sostidos con fondos públicos de Galicia, se quere a certificación de 12 horas de formación por parte da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria á que ten dereito, debe facer a inscrición a través da aplicación de fprofe desa Consellería. Os demais docentes serán considerados como inscritos a través desta plataforma, segundo rigoroso orden de preinscrición ata o inscrito número 100 dos que non recibiron praza en fprofe.

As 700 prazas restantes ata completar o aforo do auditorio, quedan reservadas para profesores que se inscriban a través de fprofe. Aos docentes deste colectivo que se preinscriban a través da páxina web do congreso, indicando que no seu momento farán a preinscrición a través da aplicación fprofe, enviaráselles un correo electrónico desde climantica@climantica.org para informalos da apertura do prazo de inscrición na plataforma de fprofe. Recoméndase a este colectivo de docentes de centros sostidos con fondos públicos que se inscriban a través de fprofe, que se  preinscriban tamén a través da páxina do congreso, porque non sendo obrigatorio nin necesario facelo, permitiralle á organización dispor dos datos de contacto para mantelos puntualmente informados das novidades do congreso.

Se unha vez rematado o prazo de inscrición a través de fprofe, e as posibles ampliacións de prazo que a Consellería de Educación e Ordenación Universitaria poida considerar oportunas, quedaran vacantes das 700 reservadas, estas pasarán, por estrito orde de preinscrición, aos colectivos docentes preinscritos nesta web que non teñan acceso a través á plataforma de fprofe. A certificación da asistencia dos non inscritos a través de fprofe será emitida pola Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas.

Os asistentes que ademais desexen propoñerse como comunicadores de experiencias poderán facelo enviando os resumos das comunicacións que propoñen a través da páxina do congreso. Comunicaranse aquelas con previo envío e aceptación dos resumos enviados a través deste sitio web. A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria solo certificará aquelas das que se encargue un único poñente e que se ateñan ás seguintes especificacións:

• Un mínimo de 35 minutos e un máximo de 45 minutos de exposición.

• Un mínimo de 15 minutos e un máximo de 20 minutos de debate.

De seleccionarse presentacións orais cuxa duración proposta sexa inferior a este marco temporal, ou que sexa desenvolta por máis dun autor/a comunicador/a, a certificación da presentación correrá a cargo da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas.

Descargar programa en pdf.