Climántica, proyecto de educación ambiental

O sábado 18 de abril desenvolveuse a primeira sesión do I curso Aprendendo coas Escolas Climánticas.

Na primeira media hora presentouse o curso en base as características do proxecto, a concepción do primeiro centro interese para Primaria configurado polo estudo da evolución desde a xeración dos avós da forma de consumir e de movernos. Tamén se relacionou o curso cos produtos para Primaria (actividades en papel e interactivas web do libro Aprendemos coas escolas Climánticas, bandas deseñadas, novela A treboada de C e o videoxogo CLMNTK) e rematouse a presentación concretando estes aspectos na axenda das 6 sesións presenciais.

A continuación iniciáronse as actividades na aula de informática de Físicas das actividades programadas para a primeira sesión, onde se traballou co obxectivo: “Elaborar un prototipo de blogue de aula para Primaria en Aprendemos coas Escolas Climánticas”, facendo especial fincapé nos seguintes aspectos relativos á administración de blogues: acceso e administración, creación de categorías, inxestión de vínculos, utilización de etiquetas (tags), redacción, edición e publicación de entradas (posts) con textos, etiquetas e vínculos.

Durante a xornada de mañá do sábado 7 de marzo os docentes que asistiron ao curso Climántica nas CC. para o Mundo Contemporáneo dende a sostibilidade e as TIC presentaron as conclusións da aplicación da fase práctica do curso. Neste documental publicado en ClimánticaTV recóllese un resumo da posta en común. As presentacións organizáronse en tres quendas. Antes do descanso presentáronse as aplicacións dos blogues temáticos e a continuación, dentro desta primeira parte, abriuse a segunda quenda, onde as tres profesoras de Portugal presentaron a aplicación que fixeron dentro do seu sistema educativo. Despois do descanso desenvolveuse a posta en común corresponde ao terceira quenda, onde os profesores de CC. Para o Mundo Contemporáneo que desenvolveron a materia con esta proposta, expuxeron as súas conclusións e valoracións. Cada quenda tivo a súa correspondente fase de coloquio. A vista dos resultados, o equipo Climántica quere manifestar os seus parabéns e agradecementos pola excelencia docente que se puxo de manifesto.

O curso de posgrao de Climántica na materia de Ciencias para o Mundo Contemporáneo, dende a sostibilidade e as TIC clausurouse o pasado 7 de marzo en Cuntis, coa celebración dunha mesa redonda. Os participantes da mesma aportaron dende diversas disciplinas a súa visión sobre a problemática do cambio climático abrindo interesantes vías de debate para que os docentes as exploren co seu alumnado.

O xeólogo Francisco Anguita suxeriu botar unha ollada ao pasado climático do Planeta para poder comprender os escenarios futuros, e nos introduciu no último período da historia da Terra, o Antropoceno. Emilio Marañón mergullouse na Oceanografía e deixou moi clara a vital importancia dos océanos como sumidoiros naturais de CO2 ( a metade de todo o CO2 antropoxénico emitido á atmosfera dende a revolución industrial foi captado polos océanos). Pola súa parte Jacobo Feijóo disertou sobre o papel da agricultura no marco do cambio climático, sostendo que un dos retos futuros da mesma é a produción de forma sostible dos alimentos para unha poboación en constante crecemento. A intervención de Ángel Carracedo centrouse na xenética das poboacións humanas e no estudo da súa variación indicando que a diversidade das poboacións humanas permitiu adaptarnos a climas e lugares distintos. José Rivas fixo un percorrido polas últimas tendencias na investigación en Nanotecnoloxía e das diferentes aplicacións que pode ter nun futuro non tan lonxano en áreas como a do ambiente,  recursos, enerxía ou na medicina.

En ClimánticaTV xa se pode ver o documental sobre esta mesa redonda.

O sábado 18 de abril comezará a partires das 10 da mañán o curso de formación do profesorado Aprendendo coas Escolas Climánticas, que se desenvolverá na súa fase presencial os sábados 18 e 25 de abril, e 9, 16 e 23 de maio de 2009 das 10:00 ás 14: 00 horas, e  rematará coa posta en común o 6 de xuño de 2009, sábado, das 09:30 ás 14:30 horas. O lugar de celebración será a Facultade de Físicas no campus Sur da Universidade de Santiago de Compostela.

A finalidade deste curso é prácticar as metodoloxías para a introducción do proxecto Climántica en primaria, o cal consta de 30 horas. A inscripción pode facerse a través do Sistema de Xestión da Formación do Profesorado http://www.edu.xunta.es/fprof ata o 27 de marzo de 2009.

Para ampliar información pódese descargar o tríptico do curso.

Durante a tarde do venres 13 e a mañá do sábado 14 de marzo desenvolvéronse as actividades do curso presencial de formación do profesorado correspondente á segunda etapa de Climántica de enerxía e cambio climático. Nas xornadas presentouse o contido do libro didáctico Se queimamos quentamos que supón a base do deseño de posteriores propostas didácticas e alimenta de contido inicial a esta segunda etapa que se pon en marcha.

Climántica agradece o esforzo dos relatores por situar as comunicacións científicas no marco da estrutura deste libro didáctico e o rigor e claridade das súas exposicións. Tamén quere agradecer a atención e participación dos máis de 400 asistentes a estas xornadas.

O equipo de autores do libro que se entregou en formato CD e que en breve pasará a ser contido navegable do apartado desta web que se refire á etapa 2, desexan que este material sexa útil aos docentes.

Xa se pode ver en ClimánticaTV o vídeo da primeira sesión formativa dirixida a docentes sobre a entrada do proxecto de educación ambiental Climántica en Educación Primaria que tivo lugar o venres 30 de xaneiro de 2009 no Museo Pedagóxico de Galicia.

O autor da Treboada de C, Agustín Agra, presentou a novela que creou para levar ás súas clases de Bioloxía e Xeología o cambio climático. Comentou o fio condutor do cambio climático centrado nunha anécdota persoal real dun profesor ao que lle levou o coche a treboada que ocorreu na vila de Cee no outono de 2006.

Propúxose que esa obra tivera moita ecoloxía, polo que pensou que tiñan que aparecer moitas especies, ás que lle dou carácter personificado. Tamén dixo que escollera outros persoaxes inanimados que tamén personificou para conseguir que expliquen e opinen. De esta forma abordou os incendios do verán do 2006, que tiveron que ver coas consecuencias desa treboada, tamén abordou temas como urbanismo e a contaminación. Sinalou ademais a estrutura en 24 capítulos, as características dos personaxes e o que lle permiten comunicar.

Tamén mencionou que nunha sesión de clase se poden traballar dous relatos, cada un dos cales suporía unha lectura colectiva de 5 minutos que permitiría facer actividades durante outros 20 minutos. De esta forma a novela logra abordar o cambio climático e diversos aspectos relacionados con este problema global, buscando que os estudantes cheguen as súas propias conclusións fuxindo das moralinas.

A continuación Luz Castro, coordinadora do grupo de traballo que elaborou o videoxogo presentou as posibilidades educativas do videoxogo CLMNTK co que xa se pode xogar na páxina de Climántica.

Explicou que se simula a xestión de 3 territorios ao longo da primeira metade do século XXI no marco do cambio climático no que hai que tomar decisións sobre o consumo e xestión enerxética, sendo os niveis de consumo e de emisións de CO2 os indicadores que permiten avaliar as decisións e accións executadas.

Indicou tamén que este non é un videoxogo de contidos, pois os contidos solo están presentes nas orientacións da mascota Climi. Trátase dun videoxogo para poñer en práctica os contidos. Tamén sinalou que se buscou que as decisións non se avaliaran en termos de branco ou negro, e así tívose en conta que se solo se recorre á enerxía das renovables en determinados momentos quedarase sen enerxía.

A terceira intervención correo a cargo da coordinadora TIC de Climántica, Susana Vázquez, quen en base aos 4 sistemas de blogs actuais: proxecto interdisciplinar sobre clima e cambio climático de ESO (Climaeucambio), CC. para o Mundo Contemporáneo de Bacharelato, Internacionais e Temáticos, explicou a potencialidade dos blogs e foros para a aplicación do proxecto en Primaria.

Por último, o director de Climántica, Francisco Sóñora relacionou os cinco centros de interese para a aplicación do proxecto en Primaria coas oito etapas de Climántica. Explicou así o material didáctico de Escolas Climántica para o primeiro centro de interese de enerxía e cambio climático. Centrouse sobre todo na estrutura con orientacións para o docente e fichas de traballo para o estudante exemplificando os capítulos 7, 8 e 9 que teñen que ver cos 3 produtos lúdico imaxinativos deseñados para primaria: bandas deseñadas, novela e videoxogo.

Rematou a súa intervención caracterizando o subweb para a aplicación do proxecto en Educación Primaria e presentando o curso semipresencial que se desenvolverá na Facultade de Físicas os días 18 e 25 de abril e 9, 16 e 23 de maio, en base ás actividades desta subweb, dos edublogs e eduforos de primaria, do videoxogo e dos obradoiros que están propostos no manual Aprendendo coas Escolas Climánticas nº 1.

Duración: 10 horas presenciais.
Datas: Venres 13 pola tarde e sábado 14 pola mañá.

O segundo curso Climántica de formación do profesorado celebrarase no hotel Porta do Camiño, en Santiago de Compostela, sito na rúa  Miguel Ferro Caaveiro, s/n, coa seguinte axenda:


Venres 13 de marzo

16:30 - 17:00  Recepción e entrega de documentación.

17:00 - 17:30  Presentación da unidade 2 de Climántica Se queimamos, quentamos. Francisco Sóñora Luna, director de Climántica.

17:30 - 18:30  Conferencia coloquio Historia das fontes enerxéticas de Galicia. Francisco Díaz-Fierros, catedrático de Edafoloxía da USC e Vicepresidente do Consello da Cultura Galega.

18:45 - 19:45 Conferencia Fluxos de enerxía nos ecosistemas e cambio climático. Ricardo Anadón, catedrático de Ecoloxía da Universidade de Oviedo.

19:45 - 20:45 Conferencia Carbón e petróleo: limitacións e riscos xeolóxicos. Francisco Anguita, profesor de Xeoloxía da Universidade Complutense de Madrid.

20:45 - 21:55 Mesa redonda Unha visión comparativa sobre as posibilidades da Educación Enerxética nos sistemas educativos do século XXI.

     - Mª Arminda Pedrosa, profesora de Química da Universidade de Coimbra.
     - Juan Fundora, catedrático de Educación Enerxética da Universidade da Habana.
     - José Mendoza, coordinador do grupo de Educación Enerxética do ICE da USC.


Sábado 14 de marzo

9:00 - 10:00 Conferencia Axentes e víctimas do cambio climático e da crise enerxética: unha visión ética desde o dereito laboral. Asunción Alarranz,profesora de Dereito Laboral da Universidade de A Coruña.

10:00 - 11:00 Conferencia Da enerxía primaria á final: o futuro do hidróxeno. Bernardo Parajó, profesor de Enxeñería Industrial e director da Axencia Enerxética de Vigo.

11:00 - 12:00 Conferencia Plano enerxético de Galicia: posibilidades didácticas e divulgativas. Representante do INEGA.

12:15 - 13:15 Conferencia Evolución da situación enerxética de España no marco do cambio climático: pasado, presente e escenarios futuros. Ignacio L. Hierro, profesor da Universidade de Comillas de Madrid.

13:15 - 14:25 Obradoiro Reforestar para compensar a pegada de C do centro educativo. Jacobo Feijó, Secretario Xeral de Desenvolvemento Rural de Unións Agrarias.


Para máis información pódese consultar e descargar o tríptico.

Para inscribirse en www.edu.xunta.es/fprof hai que seleccionar en Área: Temas transversais e en CFR: Servizos centrais.

Hoxe tivo lugar no Museo Pedagóxico de Galicia a presentación oficial da entrada do proxecto de educación ambiental Climántica en Educación Primaria. A xornada comezou cunha primeira sesión formativa dirixida a docentes, na cal explicouse, e detallado a profesores deste nivel de ensino, as características do proxecto e os seus obxectivos.

Nesta presentación participaron Agustín Agra, profesor de Bioloxía e Xeoloxía e autor da novela A Treboada de C; Luz Castro, coordinadora do grupo de traballo de elaboración do videoxogo CLMTK; Susana Vázquez, coordinadora do grupo TIC de Climántica, e Francisco Sóñora, director do proxecto Climántica. O obxectivo principal desta primeira sesión foi presentar o proxecto por primeira vez a estes mestres, a metodoloxía interdisciplinar que utiliza, así como os materiais e recursos específicos para Primaria, como a novela A Treboada de C, dentro da serie Contos Climánticos, o videoxogo de simulación e estratexia CLMNTK ou os cómics Palmira e Marcial, Odisea Medioambiental.

A segunda parte da xornada contou coa participación da Conselleira de Educación e Ordenación Universitaria, Laura Sánchez Piñón; o Conselleiro de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible, Manuel Vázquez; a Directora Xeral de Ordenación Universitaria, María José Pérez Mariño, e o Director Xeral de Desenvolvemento Sostible, Emilio Fernández Suárez.

Durante a súa exposición, a Conselleira de Educación mostrou o seu apoio e respaldo ao proxecto Climántica así como a súa satisfacción por colaborar nun proxecto así coa Consellería de Medio Ambiente, recordando ao mesmo tempo a necesidade existente de estruturar a educación ambiental: Climántica é un modelo a seguir pola súa innovación metodolóxica. O reto actual é a súa introdución en Educación Primaria, pero estou convencida de que vai ter, como mínimo, o mesmo éxito que conseguiu en Secundaria.

O Conselleiro de Medio Ambiente, Manuel Vázquez, pola súa banda, mostrou o seu agradecemento á Conselleira pola súa colaboración no proxecto e sentiuse orgulloso de sentar as bases do futuro na loita contra o cambio climático a través deste ambicioso proxecto.

Este segundo documental que se acaba de publicar en ClimánticaTV, recolle aspectos relativos á xenómica forense e criminal. Sobre eles entrou nos debates éticos derivados do difícil equilibrio entre liberdade e seguridade, indicando que lle asusta o desequilibrio que se está producindo cara a seguridade.

Aproveitou estes problemas e dificultades éticas para destacar a importancia da educación, para deixar claro os conceptos básicos que fundamenten as opinións. Destacou tamén a creatividade, sinalando que os sistemas educativos van en contra dos espíritos creativos e premian ao sistemático e traballador. Indicou que se necesita un equilibrio entre traballo e creatividade, polo que é necesario formar alumnos creativos. Tamén destacou a importancia de formar aos estudantes para a mobilidade laboral, pois hoxe en día os equipos de investigación son internacionais. Outro aspecto que destacou para a formación dos novos foi a interdisciplinariedade, tan importante para abordar os problemas ambientais.

Na última parte abriu un coloquio onde a maioría das preguntas dirixíronse cara a relación da xenómica co ambiente e sobre a concreción do estudo do noso xenoma. Unha destas preguntas sobre o xenoma dirixiuse a saber o número de xenes que coñecemos. Sobre esto indicou que o xenoma descuberto no 2002 era un borrador e agora coñecemos moito máis. Os xenes anotados son 23.000, os esperados 28.000 e sabemos a función de 14.000.

Entre temas ambientais destacou as particularidades xenéticas dos cántabros e asturianos, en especial dos primeiros. Esto fundamentouno no feito de que esta zona fora un refuxio glaciar en Europa.

Esta xustificación dou pé á pregunta de si existe relación entre a evolución humana e os cambios climáticos. Contestou que os cambios climáticos non solo permiten entender as propias migracións humanas, senón tamén as diferenzas físicas e as enfermidades, como é o caso dos xenes que teñen que ver co metabolismo do calcio. Para entender a evolución de poboacións naturais, non solo as humanas. Sobre esta influencia do clima na xenética, mencionou os estudos do seu grupo sobre os efectos que está a ter o cambio climático sobre a mosca da Drosophila.

En definitiva, o profesor Carracedo deixounos unha actualización dos contidos da xenómica facendo interesantes relacións co ambiente e co cambio climático. Destacou moito  a importancia da profesión dos asistentes por seren divulgadores do coñecemento científico e educadores de novos cidadáns, invitando a que fomenten a súa creatividade, capacidade de mobilidade e que saiban moito dunha cousa pero tamén algo de todo para conseguir a interdisciplinaridade que se necesita para superar retos do século XXI como o cambio climático.

Xa se pode ver en ClimánticaTV o primeiro documental sobre o seminario impartido polo catedrático da USC Angel Carracedo, o sábado 13 de decembro, co que rematou a fase presencial do curso de “Climántica na materia de Ciencias para o Mundo Contemporáneo desde a Sostibilidade e as TIC”.

Empezou a súa intervención situando o rápido avance da xenética humana, tendo en conta que ata o 1956 non coñecíamos o número de cromosomas humanos. Sobre este número, fixo unha analoxía que recomendou para o uso nas aulas, onde asimilou cada cromosoma con un libro escrito con 4 letras, relacionando o tamaño relativo do primeiro coa altura dunha vivenda unifamiliar. Logo fixo fincapé nos rápidos avances das posibilidades de aplicación para entender aspectos como as nosa adaptación ao medio, en especial no relativo as variacións climáticas e para resolver problemas médicos, coas súas implicacións éticas.

Situou a importancia do Proxecto Xenoma, co seu desenvolvemento entre os anos 1990 e 2002, impulsada pola administración de EEUU, posibilitada pola aparición de técnicas como a PCR, a robótica e a informática, así como o interese e implicación da industria farmacéutica. Deste xeito caracterizou a secuenciación dos 3,3 millóns de pares bases, dos que solo un 2% son codifícantes.

Tamén se referiu á importancia das secuencias non recombinantes do ADN mitocondrial, como expresión da liña materna e do xenoma do cromosoma Y como equivalente do paterno. Dixo que a importancia destas secuencias xenómicas radicaba en que ao non recombinar e herdarse un por liña materna e outro por liña paterna, podía facerse un seguimento das mutacións. Sinalou tamén a importancia do seguimento desta variabilidade expresada nas mutacións e da que temos xa moitas caracterizacións co descubrimento de diferentes SNPs.
 
Insistiu en que a variación é fonte de oportunidades de supervivencia e por tanto de evolución, polo que cantos máis variantes teña un individuo máis posibilidades ten de dar respostas a cambios no medio como pode ser o cambio climático, ou de colonizar medios con características e climas diferentes. Exemplificou esto sobre o que significou a dispersión dos humanos cara o norte e cara o sur despois da última glaciación. Nesta época fría a poboación de humanos de Europa tendeu a concentrarse no norte da Península Ibérica, a onde chegaba a corrente cálida do Golfo e no norte da Italia. Ao cambiar o clima, migraron cara o norte e o sur, sobrevindo aqueles individuos con máis variabilidade xenética que lles permitirían unha maior adaptación ao medio.
 
Destacou sobre esto a importancia da información que aporta o estudo da deriva xénica, ao poder saber cando unha mutación se fixa en forma de polimorfismo, sobre o que se fundamentan os estudos actuais baseados nos SNPs. Deste xeito podemos coñecer a expansión da especie humana, podendo chegar a coñecer o punto onde se orixinou, nunha zona moi próxima a rexión de África dos Grandes Lagos fai uns 138.000 anos, desde alí migraron cara o norte, entrando en Europa fai uns 40.000 anos e chegando á Península ao inicio da última glaciación, entrando en Galicia fai uns 17.000 ou 15.000 anos. Desde aquí ao remate da glaciación foron cara Irlanda. Para entender esta dispersión co estudo da deriva xénica, hai que supoñer que zonas desérticas actuais estaban forestadas, polo que hai que supoñer cambios no clima.

Outra ruta ben coñecida con estes estudos e a extensión dos Bantus desde a zona centro occidental de África cara o sur. Como civilización que tiña un dominio do ferro, foron colonizadores agresivos que exterminaron aos pobos por onde pasaron. Movéronse por dúas rutas, unha occidental, na que non se mesturaron coas poboacións nativas, e por unha oriental, na que integraron algunha poboación nativa, pero solo feminina, pois a integración reflíctese no ADN mitocondrial (6%) pero non no cromosoma Y (0,3 % de integración). Contou tamén como aplicaron este método para o estudo das rutas da escravitude de África a América, que deixaron clarificadas.

Outro descubrimento curioso da aplicación deste método que explicou foi a aparición da máxima densidade de aplotipo morisco en León. Ademais a segunda rexión en importancia foi Galicia, mentres que Andalucía rexistrou os valores máis baixos. A explicación atoparona traballando interdisciplinarmente cos historiadores. Explicaron esto a partires da orden de Felipe II de expulsar aos moriscos en barcos cara África. Nas primeiras expedicións provocáronse matanzas masivas. Esta información parece que se estendeu entre a comunidade e moitos marcharon cara o norte escapando dunha morte segura. O feito de que en León haxa máis que en Galicia pode explicarse por proximidade ao sur e tamén porque en León había unha importante cultura mozárabe.

Sobre a importancia da adaptación ao medio, comentou tamén a importancia que este pode ter na penetrancia de diversas enfermidades. Un exemplo que puxo sobre esto foi o do cancro de mama, de orixe xenético localizado nos xenes CRA1 e CRA2. Sobre ela indicou o cambio de penetrancia da xeración das nosas nais que era dun 75% á nosa xeración onde xa alcanza unha penetracia dun 98%, case unha manifestación segura da enfermidade, como resultado do cambio das circunstancias ambientais e formas de vida. Tamén se referiu á importancia da base xenética nas enfermidades ambientais como as asepsias, onde hai individuos que pola súa información xenética teñen unha mortaldade dun 75% mentres que outros solo do 5%. Outro exemplo que puxo foi o da enfermidade das vacas tolas, que non solo depende da inxestión do prión, senón que ademais debe haber nas dúas primeiras posicións dun codón  de dúas A que sólo ten 1/3 da poboación. Os 2/3 restantes poden comer prión puro que nunca manifestarán a enfermidade.

En definitiva un documental moi útil para acadar unha ampla visión da importancia das aplicacións da xenómica no mundo contemporáneo entre as que se poden destacar o esclarecemento da importancia dos cambios climáticos na evolución da especie humana, así como para prever as claves da relevancia que vai a ter este campo de estudo para a afrontar a influencia do cambio climático sobre a penetración das enfermidades, permitíndonos adiantarnos no estudo de adaptacións.

Neste terceiro documental publicado en ClimánticaTV pode verse a parte final do seminario. Nel tratou a importancia da argumentación no estudo do riscos.

Destacou a importancia que poden ter as películas no desenvolvemento da capacidade de argumentación para a comprensión dos riscos. Esto exemplificouno coa estratexia “O cine de catástrofes catástrofes de cine” proposta por tres profesores das universidades de Alacante e Xirona: Pedro Alfaro, David Brusi e Marta González. Estes profesores exemplificaron esta estratexia co uso de dúas películas sobre os riscos de erupcións. As dúas películas contrastan no rigor científico. Sobre a primeira, “Volcano”, propuxo aproveitar o seu baixo rigor científico para argumentar sobre os erros.
 
Na segunda, “Un pobo chamado Dante´s Peak”, inspirada na erupción do Monte Santa Helena, o rigor era alto, aínda que contiña algúns erros, case todos por esaxeración. Sobre esta película de acción atractiva para os estudantes, o Servicio Xeolóxico de EEUU propuxo unha serie de cuestións, unhas verdadeiras, e outras falsas, como a cuestión relativa ao paso dun coche por encima da lava. Sobre este listado, que valorou como moi grande, propuxo facer paquetes e repartilos por pequenos grupos de clase para que argumenten sobre eles.

En definitiva, un documental que recolle unha metodoloxía moi axeitada para desenvolver estratexias de argumentación sobre riscos a partires de recursos tan motivadores para os estudantes como as películas do cine; coa utilidade engadida de deixar os fragmentos seleccionados das películas no apartado de recursos e a serie de cuestións para que se fixen e argumenten.

Neste segundo documental, que xa se pode ver en ClimánticaTV, continua a explicación de como aplicar a teoría de Tectónica de Placas permite explicar a regularidade dos volcáns e terremotos. Aproveita interesantes animación e modelos gráficos, que están a disposición no apartado de recursos, para facer a explicación dos movementos en bordes converxentes, diverxentes e transformantes e a súa relación coa formación de terremotos e volcáns.

Explicou tamén a formación de terremotos en zonas que non son bordes converxentes, diverxentes e transformantes, como foron os terremotos de Lugo do ano 1997. Sobre esta explicación aproveitou para establecer que non hai ningún lugar sen risco de terremos. Dixo que podemos facer previsións onde vai haber volcáns e sobre a magnitude máxima que poden ter os terremotos, facendo valoracións de históricos e coñecendo a lonxitude das fallas. Con estes datos, sinalou que na península Ibérica non hai fallas continuas activas de 30 km polo que podemos asegurar que non pode superar a magnitude 7, o que por outro lado constatan os históricos.

Para seguir abordando este tipo de riscos sísmico, comentou un informativo de Telecinco sobre un terremoto que afectou a Andalucía, destacando a importancia de usar este tipo de recursos e metodoloxía nas clases. Comentou diversos erros importantes atopados, destacando a superficialidade e nivel anecdótico co que tratan os medios de comunicación este tipo de informacións de riscos naturais e o importante que é espertar unha mirada crítica dos estudantes sobre este tipo de temas.

Un dos erros importantes que destacou, foi a extensión xeográfica dun posible tsunami. Sen embargo quixo poñer de manifesto que un tsunami pode afectar a Andalucía e incluso a Galicia, onde se notaron xa os efectos do de Lisboa no século XVIII. Sobre este risco natural, puxo pequenos documentais sobre o de Indonesia en 2004 que supuxo máis de 280.000 víctimas. Aquí fixo referencia aos datos que permitiron identificar a chegada dese tsunami e das medidas de protección que a partir deles se puideron adoptar. Despois de facer referencia as posibilidades que lle darían as víctimas a formación sobre estes riscos naturais, comunicou tamén o económico que resulta a tecnoloxía que permite detectalos, informando de que aínda non dispoñemos dela, a pesares de ser barata.

Outro tema que tratou, foi o aumento da poboación da Terra. Sobre esta problemática, apuntou as oportunidades de debates estimuladores do pensamento sobre a sostibilidade que aporta.

En definitiva, o documental recolle unhas intervencións moi didácticas para valorar a importancia que ten a educación para facer fronte aos riscos naturais.

O sábado 29  de Novembro, Emilio Pedrinaci, doutor en xeoloxía e catedrático de instituto en Sevilla, impartiu o seminario titulado “Compromisos para a sostibilidade derivados dos riscos naturais e da sobreexplotación dos recursos” dentro do curso Climántica na materia de Ciencias para o Mundo Contemporáneo (CCMC) desde a sostibilidade e as TIC.

A extensión dos contidos tratados quedan recollidos en tres documentais. Xa está publicado en Climántica TV o primeiro documental desta serie de tres que recollen a intervención do profesor Pedrinaci.

Este primeiro documental recolle o inicio da súa intervención na que sinalou as características que debe ter esta nova materia, que toma o seu principal referente de Inglaterra. Entre estas características destacou:

• Debe ser  unha formación científica cualificadora para calquera estudante de bacharelato, aspecto este totalmente novo no noso sistema educativo. Por tanto, debe aportar un instrumental útil para calquera  cidadán, polo que potenciará a aprendizaxe da argumentación científica, diferenciará o que é ciencia do que é pseudo - ciencia e o que son datos e feitos das opinións.

• Debe tratar temas científicos de actualidade e interese social.

• Os problemas que se aborden deben ser sinxelos e non precisarán dun gran  aparato matemático.

• As teorías e as leis deben introducirse solo cando as situacións as demanden e na medida que sexan imprescindibles para resolver os problemas que se presenten.

• Debe superar a fenda da ensinanza da ciencia consolidada que fai que profesores do século XX ensinen ciencias do século XIX para estudantes do século XXI. É dicir, esta nova materia debe dedicarse á ciencia fronteira, que ademais dará unha idea máis clara e nítida de como se produce a ciencia. Si se centra na ciencia consolidada, será redundante para os estudantes da modalidade de ciencias e farase moi complexa e pouco motivadora para os estudantes doutras modalidades.

• Deben tratarse 7, 8 ou 9 problemas como máximo ao longo do curso que vertebren todo o currículo. Entre estes problemas hai que elixir os de máis interese social, que faga buscar documentación recén publicada, e que por tanto non aparecerá nos libros de texto e que susciten debates. Entre estes temas sinalou o cambio climático, a enerxía nuclear, os transxénicos, a xenómica, porque son temas que suscitan debates bioéticos que nos van a influír e nos que podemos influír como cidadáns informados e con criterio.

Unha vez situadas estas características, pasou a desenvolver as actividades prácticas do seminario. Neste primeiro documental recóllese a primeira actividade coa que traballou procedementos para explorar ideas previas e sacar un mapa organizativo do traballo para dar unha resposta ordenada e lóxica as cuestións que xurdan, como procedementos a utilizar na maioría das propostas prácticas desta materia. Ademais, destacou desta primeira actividade, o feito de que  utiliza recursos que non solo valen para traballar riscos, senón que serven para calquera outra temática de CCMC.

Entre os procedementos que pon en xogo esta primeira actividade, insistiu na importancia do mapa organizativo porque cando se tratan informacións que están na prensa, na televisión e en internet, é necesario poñer orden nesta información. Un esquema organizativo deste tipo non solo permitirá navegar con criterio na selva informativa de internet, senón que  facilitará abordar explicacións científicas buscando regularidades, fuxindo das casualidades para buscar as causalidades. Sobre esto abordou como se pode dar resposta desde CCMC a cuestións como ¿Por que os riscos naturais se dan máis en países pobres?, ¿existen relacións entre volcáns e terremotos co cambio climático?
 
No remate deste primeiro documental recóllese o que comunicou sobre a forma de trasladar a idea de que os riscos naturais son inevitables, pero con coñecementos científicos podemos evitar as súas consecuencias. Centrou esto sobre a distribución xeográfica dos terremotos. Estableceu que unha vez detectado as regularidades na distribución xeográfica dos terremotos, é o momento idoneo para introducir a teoría da Tectónica para entender esa relación e as medidas que permitirán diminuír os seus efectos. Exemplificou así a característica, que expuxo ao inicio da súa intervención, de introducir  a teoría solo cando sexa preciso, facendo unha explicación moi clara e didáctica de como se introduce esta teoría para explicar a regularidade na distribución xeográfica dos terremotos.

En definitiva, este documental resume unha proposta maxistral e de gran utilidade para o labor cotiá do profesorado de CCMC que lle permite abordar con seguridade a proposta de articular esta materia desde fíos condutores que sexan problemas de gran preocupación social, como é o caso do cambio climático, debuxando liñas metodolóxicas que permiten levala a cabo e deixando multitude de  recursos á disposición do profesorado.

Este terceiro documental que xa se pode ver en ClimánticaTV recolle a fase final do seminario impartido por Francisco Anguita o día 15 de novembro. O seu contido recolle as respostas ás preguntas que se lle formularon na parte de coloquio.

Sobre unha pregunta sobre a Astenosfera, aproveitou para poñer o acento da complexidade do coñecemento científico nas fronteiras. Indicou que este concepto aparece en relación á discusión da hipótese da Deriva continental en 1914.  A baixa velocidade sísmica detectada entre 100 e 250 km de profundidade en determinadas zonas, levou a Hess a extrapolar estas observacións locais a toda a Terra, sen datos, o que cualificou como o que nunca debe facer un científico. Por esa extensión global, o concepto da Astenosfera non é válido na actualidade, porque na última década quedou contestado que esa zona de baixa velocidade sísmica non é continua. Sábese que en determinadas zonas o manto superior é plástico. Noutras zonas como na Península Escandinavia onde se da por comprobada a Isostasia, o manto é ríxido ata os 300 km como nos cratóns.

Ao respostar sobre o que pasa con Orión, comentou o difícil que nos resulta asumir que un planeta poida moverse na Vía Láctea como o fan as estrelas, sen a influenza gravitatoria dunha estrela, para facer referencia as dificultades que supón para o ensino e aprendizaxe da ciencia das cuestións de tipo cultural como é o caso de ter asumido que a todos os planetas lles pasa como o noso. Sobre a sorpresa que manifestou o auditorio, expresou que desde o seu punto de vista é bo que o profesorado de ciencias se sorprenda e cuestiónase que a seguridade teña que ser un importante atributo dos profesores, indicando que esta asignatura ten que supoñer ao profesorado inseguridade e necesidade de estudo.

Sobre preguntas relativas á morfoloxía de Marte, contestou que o que máis preocupa e a existencia de auga, polo que pode supoñer de probabilidade de atopar células tipo bacterias. Propón o debate entón de si a auga é o único medio no que pode haber vida. Sobre esas fotos de relevo de Marte, ademais da presenza de auga sobre a súa superficie no pasado, conclúe a presencia dun vulcanismo de fai uns dous millóns de anos, o que supón no pasado de Marte actividade volcánica e tectónica.

Sobre unha vida que precisa de medio acuoso, como a actual da Terra, a vida na Terra non poderá existir máis alá de 2000 millóns de anos, porque a medida que o sol camiñe cara xigante roxa, o calor será tal que a Terra evolucionará  cara unha situación como a de Venus, sen auga líquida pola calor, e por tanto non será posible a vida e a atmosfera voltarase densa e rica en dióxido de carbono. Por tanto, o cambio climático de natureza antropoxénica estaría acelerando este proceso.

En definitiva, este terceiro documental, acaba de resumir unha sesión maxistral, onde a través do coñecemento do Cosmos, o profesor Anguita situou o problema ecolóxico na Terra con unha análise comparativa co pasado, presente e futuro dos astros que nos son coñecidos e que temos estudado, facendo fincapé no que vale a pena seguir estudanto e nas leccións que xa temos aprendidas e que temos que aplicar para conservar a saúde do noso planeta.