Climántica, proyecto de educación ambiental

A revista de impacto internacional no ámbito específico metodolóxico de Climántica Internacional Journal of Environmental & Science Education acaba de publicar un artigo coa análise científica e didáctica dalgunhas das experiencias desenvolvidas na asociación de innovación educativa EduCO2cean-Erasmus+: a investigación científica didáctica Young Scientist, que describe o desenvolmento da investigación científico escolar na praia de Testal e as prácticas didácticas de laboratorio sobre cambio global antropogénico que se desenvolveu durante o Campus Xuvenil Internacional.

Con este artigo dáse a coñecer unha proposta metodolóxica na que os estudantes colaboran con científicos para establecer series de datos significativos para coñecer os impactos do cambio climático sobre un banco marisqueiro que é o principal motor socio económico dunha poboación costeira de máis de 14.000 habitantes. Exponse o marco teórico implicado na experiencia curricular e explícase a estratéxica de ensino aprendizaxe mediante prácticas de laboratorio que permite que os alumnos comprendan ese marco para poder actuar como científicos escolares eficaces neste tipo de colaboracións cos equipos de investigación. Tamén se describe a aplicación práctica deses coñecementos nunha investigación que permite iniciar unha serie temporal sobre a situación do recrutamento do berberecho (Cerastoderma edule), para coñecer como lle pode afectar o cambio global no principal banco marisqueiro deste molusco de elevado valor comercial en Galicia – España. Descríbese a metodoloxía de ciencia escolar aplicada, finalizando coa análise de datos a través das gráficas obtidas e a obtención de conclusións. Entre as conclusións obtidas cabe destacar a necesidade de realizar este tipo de estudos ao longo dos anos, antes e despois da campaña, para ter series significativas que permitan tomar decisións como poden axustes da duración da veda para adaptarse ao cambio climático. Entre as implicacións pedagóxicas obtidas destaca o interese deste tipo de propostas para acelerar a incorporación de contidos novos ao currículo que urxe que cheguen á sociedade e o beneficio mutuo que obteñen as comunidades científicas e as escolares deste tipo de colaboracións.

O sábado 3 de marzo o proxecto Climántica abriu unha nova liña de carácter xenético na que van colaborar o Grupo de Medicina Xenómica da Universidade de Santiago e o proxecto Climántica. Para poñela en marcha partiuse da investigación que levo a cabo o día anterior na praia de Testal, na que se analizaron, con métodos rigorosos da Ecoloxía, a presenza e abundancia das especies de bivalvos de Testal, así como a súa distribución. Esa investigación ecolóxica desenvólvese coa metodoloxía de Climántica. Con ela o IES Virxe do Mar está a cumprir coa súa responsabilidade de xerar un modelos europeos de investigación científico escolares para alianza para a innovación EduCO2cean-Erasmus+, da que forma parte, e que foi aprobado e financiado pola Unión Europea para o bienio 2016-2018.


Esta nova liña xenética, que parte do desenvolvemento do modelo europeo xerado en EduCO2cean-Erasmus+ busca estudar o ADN para poder realizar inferencias sobre a bioloxía e a ecoloxía das especies. Para iso parte dos exemplares muestreados o sábado destináronse a recoller mostras de tecido para secuenciar marcadores de ADN comunmente utilizados para a identificación de especímes en base a secuencias moleculares, o estudo das súas relacións filogenéticas ou da variabilidade xenética das poboacións.


Na investigación desenvolvida hoxe no laboratorio de Bioloxía polos estudantes líderes dos equipos de investigación que participaron na mostraxe de Testal do venres, baixo a dirección do Dr. Anxo Carracedo, que contou coa colaboración do investigador do seu equipo, Dr. Juan Ansede, da totalidade dos docentes do departamento de Ciencias Naturais do instituto e da bióloga asistencia técnica da Confraría de Mariscadores de Noia, Liliana Solis, extraeuse, purificó e conservou ADN do berberecho e das tres ameixas de Testal.

Estudantes, científicos e docentes colaboraron con metodoloxías pioneiras


O laboratorio de Bioloxía de Ciencias do Mar quedou transformado por un día nun laboratorio de xenómica dotada dos recursos pioneiros do Centro Nacional do Genotipado que dirixe o doutor Carracedo. Esa transformación abordouse coa metodoloxía de ciencia escolar do proxecto Climántica.


A finalidade última é analizar a variabilidade xenética observada entre as distintas zonas de estudo así como en relación á diversidade xenética coñecida da especie, que pode ser reconstruída a partir das secuencias depositadas en bases de datos públicas. Esa diversidade xenética aspírase a abordala coa dimensión da máxima amplitude e diversidade de contornas intermareales europeos, para poder realizar as correspondentes comparacións.


A primeira actividade que dirixiu o Dr. Anxo Carracedo, na mañá de traballo no IES Virxe do Mar, consistiu en utilizar un método de elevada eficacia e rigor na extracción de ADN. Unha vez extraído procedeuse a unha cuantificación cun espectrofotómetro Nano Drop, unha tecnoloxía de retención de mostras que aforra moito tempo e esforzo, en relación aos procesos clásicos. As tarefas da xornada de traballo concluíron coa conservación para envialo a un banco internacional para a conservación do xenoma mariño, que garanten a pervivencia das especies, e estudos posteriores.

Para comparar os xenomas e para secuenciarlos, faranse electroforesis e secuenciación. Para realizar estas tarefas xa se require o traballo in situ nos laboratorios da Fundación Pública Galega de Medicina Xenómica, polo que o IES Virxe do Mar enviará unha delegación de alumnos de segundo de Bacharelato aos laboratorios da Fundación.

Cincuenta estudantes do IES Virxe do IES Virxe do Mar desprazáronse a Testal para aplicar a metodoloxía de Climántica na continuidade do estudo sobre vos impactos do cambio global, ampliando ou estudo iniciado ao ano pasado co berberecho ás outras tres especies de bivalvos. Con esta liña de investigación científico perséguese ter series significativas que pemitan analizar a influencia na abundancia e na localización temporal dúas recrutamentos polos que as larvas dous bivalvos rematan a metamorfose e sitúanse non sedimento do intermareal.


No seu desenvolvemento cóntase coa liña de investigación sobre marisqueo do grupo de Ecoloxía Costeira (EcoCost) que dirixe a catedrática de Zooloxía da Universidade de Vigo, Elsa Vázquez Otero, quen acompañou aos alumnos no desenvolvemento desta investigación. A iniciativa tamén conta co apoio da Confraría de Mariscadores, que achegou o apoio técnico da bióloga asistencia técnica desta organización, Liliana Pais. Este ano o estudo que se iniciou o ano pasado co berberecho, ampliouse aos outros dous bivalvos do intermareal con interese comercial, as ameixas fina e babosa.


A toma de mostras desenvolveuse co método de investigación ecolóxica do transecto. Iniciouse a investigación cun transecto de 500 metros a nivel de marea das 9:30 ( mesolitoral medio). Unha vez finalizado leste, iniciouse outro pegado á auga ás 10:30 no meso litoral inferior. Cada 25 metros un equipo de 2-3 alumnos recolleu un volume de 25 cm x 25 cm x 5 cm de profundidade. Unha vez tamizado devandito volume, mediron os exemplares cun calibre e anotaron, por clases de tamaño, os berberechos, ameixas finas e ameixas xaponesas atopadas no volume. Desa forma, cada equipo obtivo datos de dous puntos de mostraxe, un no mesolitoral medio e outro no inferior.


Ás 11:30 finalizou o estudo na praia e pasouse á aula de informática do IES Virxe do Mar. Alí os alumnos procesaron os datos e obtiveron as táboas globais colaborativas cos datos dos dous traxectos. Con eses datos realizáronse as representacións gráficas. No caso do berberecho comparáronse os resultados cos obtidos o ano pasado, atopando un lixeiro descenso, en especial nas clases de maior tamaño. Coa ampliación deste curso, introducíronse no estudo as dúas ameixas, trasladando os resultados, unha maior expansión do recurso, en especial no caso das ameixa xaponesa.


Ao finalizar os dous transectos seleccionáronse mostras que se analizarán mañá no laboratorio do IES Virxe do Mar nunha investigación dirixida por doutórelos Anxo Carracedo e Juan Ansede do grupo do Centro Nacional do Genotipado (CEGEN) que dirixe o Dr. Carracedo e que dispón da máis actual e avanzada dotación en equipos e tecnoloxías. Para esta investigación escolar os doutores Carracedo e Asende formarán un grupo de investigación integrado por 25 representantes dos grupos de máis de 50 alumnos que se desprazarán o venres 2 á mostraxe de Testal.

No IES Rosalía de Castro celebrouse o 5 febreiro a primeira conferencia sobre o contido do primeiro libro didáctico de EduCO2 cean-Erasmus+ producido desde a aplicación dos principios de deseño de Climántica, coincidindo coa publicación deste material didáctico, que se recolle neste vídeo.
Esta conferencia coloquio impartida por Francisco Sóñora, director do proxecto Climántica e coordinador do libro, desenvolveuse en catro partes. Na primeira parte explicou os contidos científicos recolleitos na publicación: causas do cambio global, estratificación por quecemento superficial e por desxeo e os seus impactos na produtividade, acidificación do océano, eutrofización e papel do océano como mitigador do quecemento global.

O IES Virxe do mar foi a sede dun curso universitario de formación permanente do profesorado, no que participaron tamén docentes de outros dez institutos. O curso, celebrado os sábados 23 e 30 de setembro, encadrouse na alianza estratéxica europea para a innovación EduCO2cean-Erasmus+, para formalos no uso das súas ferramentas colaborativas.

Este curso foi incluido no plan de formación permanente do profesorado da Universidade de Santiago de Compostela (USC) a través da colaboración entre o IES do Virxe do Mar e o grupo de investigación de referencia competitiva SEPA-Interea para o desenvolvemento do proxecto Climántica. Contou tamén coa aprobación provisional da homologación polo convenio para a formación permanente do profesorado, pendente de cumprirse os requisitos de asistencia establecidos pola normativa.

O curso foi impartido profesor de Tecnoloxía do IES Virxe do Mar, e asesor TIC da alianza estratéxica EduCO2cean-Erasmus+, Felipe Roget. Este docente é o encargado de administrar as ferramentas colaborativas que implementou no IES Virxe do Mar, e que serven de base ao equipo Climántica para atender ás necesidades de traballo colaborativo que demandan o seu papel de produción do contido didáctico da alianza estratéxica EduCO2cean-Erasmus+.

Os outros dez centros dos que forman parte os asistentes a este curso, son: IES Campo de San Alberto de Noia, IES Poeta Añón de Outes, IES Fernando Blanco de Cee, CPI Eusebio Lorenzo Baleirón de Dodro , IES Fernando Wirtz de A Coruña, IES Losada Diéguez da Estrada, IES Leliadoura de Ribeira, IES Pobra do Caramiñal, IES Fernando Bouza Brey de Vilagarcía, CPI Dos Dices de Rois,

Os dous principais obxectivos que orientaron o deseño do curso foron: 1) recoñecer as utilidades didácticas as diferentes ferramentas que compoñen esta plataforma de traballo colaborativo, baseada na nube, de cara a traballar nun proxecto colaborativo, 2) descubrir o potencial destas ferramentas de cara a fomentar a creación e publicación de contidos dixitais e o de aproveitar as posibilidades das plataformas de traballo colaborativo, para crear novas dinámicas de clase que se demanda para as novas formas de ensinar e aprender sobre retos globais como é do cambio climático.

Trátase dun curso eminentemente práctico sobre utilidades moi evidentes para o traballo colaborativo entre diferentes profesionais do ensino. Nel só se abordaron conceptos de aplicación inmediata e de utilidade elevada nas aulas. Ao longo das 10 horas de formación que remataron este sábado, fixéronse exercicios prácticos centrados nos intereses e nas necesidades do profesorado asistente.

As sesións desenvolveranse na aula de informática do IES Virxe do Mar, e utilizaranse como único recurso as propias ferramentas de traballo colaborativo para o desenvolvemento da totalidade da formación. Durante a formación que se inicio o sábado 23 de setembro e que rematou este sábado 30 de setembro, combinaranse prácticas individuais con prácticas de grupo, intercambiando os roles de profesor/a e de alumno/a, segundo o enfoque metodolóxico que se aborde en cada caso.

En cada actividade desenvolta, tanto desde o punto de vista docente, como discente, facilitarase materiais de apoio en formato electrónico aos participantes na actividade, baixo a licenza Creative Commons.

Este vídeo recolle un breve resumo da presentación dos tres cortometraxes titulados: 1) MACC, 2) La otra realidad, 3) No hay planeta B. O tempo restante do vídeo, recolle na súa integridade o musical Traxedia. O musical, cuxo libreto se desenvolveu dentro das tarefas do IES Virxe do Mar en EduCO2cean-Erasmus+, estivo dirixido polos autores do texto, Irene Maquieira e Carlos Maquieira, contando coa coordinación de Telma Lago e coa participación no proceso de formación de Francisco Crujeiras e con Lucía Bascoy. As coreografías deseñounas e ensinounas Úrsula Martínez. Co título de Traxedia, abordou, desde o xénero clásico da traxedia grega, o problema da subida do nivel do mar e as súas implicacións sobre refuxiados climáticos, vistos desde diferentes continentes e territorios. Este vídeo recolle a primeira representación, que se celebrou o 6 de setembro no centro de divulgación científica, como clausura da fase de producción en Aveiro. Logo tivo lugar unha segunda representación no Coliseo Noela de Noia na noite do venres 8 de setembro, no acto de peche da fase de difusión do seminario docente de investigación acción sobre o campus xuvenil internacional.


Os tres curtametraxes producidos no campus xuvenil internacional

Quedan a disposición dos usuarios os tres curtametraxes producidos no campus. Cada un foi elaborado por un equipo de 13 membros, con todos os roles dunha produtora profesional, asignados segundo talentos, competencias e apetencias. En todos os equipos hai representación de todas as idades e de todos os dominios climáticos representados no campus.


1) A curtametraxe producida polo grupo 1, titulado “MAAC”, estivo coordinado Antonio García Vinuesa. MAAC son unha serie de anuncios publicitarios nos que se tentan transmitir algunhas causas, consecuencias e posibles solucións do cambio climático, coa finalidade de promover conciencia social sobre a inaccesibilidade da mitigación e adaptación ao cambio climático.


2) A curtametraxe producida polo grupo 2, titulado “A outra realidade”, estivo coordinado por Aitor Alonso. A sinopse desta curtametraxe resúmese en que un simple correo electrónico serve como eixo central desta historia na que a desigualdade social produto do cambio climático vese completamente reflectida. Pobreza, secas e fame ao carón da pantalla mentres que compras e malgaste de recursos ao outro. A conclusión é clara: cambiar esta realidade depende de ti.


3) A curtametraxe producida polo grupo 3, titulado “Non hai planeta B”, estivo coordinado por Julieta Dix. Na sinopse elaborada polo grupo expresan que bailan para crear unha ponte entre as situacións totalmente paradoxais que suceden co cambio climático e o futuro esperanzador que queremos, baseado no uso da tecnoloxía como solución.

Neste vídeo recóllese a modo documental o desenvolvemento do campus CLMNTK2017-EduCO2cean que se celebroú en dúas fases. Unha fase de produción no centro de divulgación científica Fábrica de Ciencia Viva e da Universidade de Aveiro e unha fase de difusión en Noia. A fase de produción vinculouse ao seminario docente de investigación acción de EduCO2cean - Erasmus+, no que 34 docentes investigaron sobre as novas formas de ensinar e aprender que demanda o cambio global antropogénico do océano. Esas investigacións centráronse no desenvolvemento por parte dos alumnos de 4 proxectos, todos eles deseñados para trasladar á sociedade o coñecemento e a sensibilización sobre a ciencia do actual do cambio global.

Tres deses proxectos consistiron na produción de curtametraxes, desenvolvidos cada un por un equipo de 13 alumnos, de idades e competencias polas que destacaron no congreso virtual internacional EduCO2cean diferentes. Eses equipos tamén se configuraron con representantes de 7 comunidades autónomas españolas distintas (Galicia, Castela e León, Madrid, Andalucia, Murcia, Comunidade Valenciana e Canarias), xunto con representantes de Portugal e de México, o que garantía representación climática diversa. O traballo de produción apoiouse con itinerarios e varios talleres temáticos para xerar o contido e as técnicas (ciencia, tecnoloxía, robótica, edición de vídeo e toma de imaxes).

O outro proxecto consistiu na produción dun musical titulado Traxedia, que relata o reto do cambio global do océano para as poboacións costeiras pola subida do nivel do mar, levando á reflexión de problemáticas como a dos refuxiados climáticos. Para este proxecto organizáronse 4 talleres: banda de música, teatro, danza e artes plásticas.

O IES Virxe do Mar, en calidade de socio responsable da organización do campus internacional na alianza estratéxica para a innovación educativa EDUCO2cean-Erasmus+,  á que se incorporou co seu proxecto Climántica, e que resultou financiada pola Unión Europea, organizou en Aveiro, no marco EDUCO2cean-Erasmus+, un seminario de investigación acción sobre o campus xuvenil internacional, que se completou en Noia, coa difusión dos resultados, no campus EDUCO2cean-Erasmus+. O campus desenvolveuse en dúas fases: unha fase de produción celebrada en Aveiro do 2 ao 6 de setembro e unha fase de difusión desenvolvida en Noia e na Comarca de Muros, actuando o IES Virxe do mar, en colaboración co IES Campo de San Alberto, como anfitrión da fase de difusión da fase de difusión do campus, para o que se contou co apoio do Concello de Noia. Con este campus transferiuse o modelo do campus Climántica celebrado nos últimos anos no CENEAM, modificándoo para adaptalo ao marco da alianza estratéxica para a innovación EDUCO2cean - Erasmus+.

Nesta fase de difusión, celebrada no concello de Noia e na comarca de Muros, do 6 ao 9 de setembro, analizáronse os ecosistemas das comarcas de Noia e Muros vinculados ao océano, aplicando os coñecementos adquiridos na fase de produción, desenvolvida na Universidade de Aveiro do 2 ao 6 de setembro. O campus internacional finalizou coa representación do musical e a proxección dos vídeos producidos en Aveiro para sensibilizar sobre o cambio climático.

O grupo chegou a Noia o mércores 6 de setembro. Ese día dedicouse a situarse o pobo, asistindo pola noite a interpretacións de cancións por parte dos alumnos asistentes ao campus, acompañados da banda xuvenil do campus. A mañá do día 7 de setembro dedicouse a analizar os principais ecosistemas vinculados á ría de Muros e Noia. Iniciouse o estudo no límite da acción das mareas no río Tambre. Alí reflexionouse sobre a influencia do encoro e a relevancia da enerxía hidráulica. Tamén se observou a colonización do val por especies colonizadores como a acacia e o eucalipto, e as súas implicacións sobre o ecosistema, e os seus efectos de invasión da fraga dese lugar. Outro aspecto que se estudou foi o funcionamento dos rodeiros para capturar lampreas, e a bioloxía desta especie. Analizouse tamén a xeoloxía dominante e a súa influencia na formación da ría.


A mañá finalizou coa recepción oficial por parte do Concello de Noia que tivo lugar ás 13 horas no salón de plenos. Alí, o Alcalde, acompañado dos concelleiros de Cultura e de Educación deu a benvida e mostrou o interese do Concello por dar continuidade e sustentabilidade no tempo a esta iniciativa que apoiou, como o fixo con outras iniciativas deste proxecto, desde a súa orixe.


Pola tarde analizouse a historia da ocupación integral do territorio desde Noia co apoio do Concello. Para iso navegaron na embarcación centenaria Vieta, utilizando a historia do uso do propio barco para relatar a evolución da economía e da ocupación da ría.


Para analizar con máis detalle a ocupación do territorio de Noia, o Club de Remo puxo a disposición do grupo kaiaks, cos que remaron polas marismas ata o límite de influencia das mareas. Pola noite analizouse o urbanismo mediante un itinerario conducido polo ex - director do IES Virxe do Mar, Manolo Barreiro.


As actividades do venres 8 centráronse no estudo dos ecosistemas da comarca de Muros e da historia do urbanismo e ocupación do territorio do pobo de Muros. Ás 9:30 os compoñentes do campus foron recibidos no salón de plenos do Concello de Muros.


A continuación interpretouse a formación da lagoa de Louro vinculada ao sistema dunar. O seguinte punto de interese foi a praia de Carnota, alí o grupo dividiuse en dous: unha parte quedou nun campionato de Volei praia e o outro realizou un intermareal. A continuación rotáronse as actividades dos dous grupos. A ruta finalizou coa observación da Fervenza do Ézaro.


Xa pola noite o grupo dirixiuse ao Coliseo Noela onde presentou as 3 curtametraxes e interpretou o musical elaborado en Aveiro. A interpretación do musical foi recompensado polo público cunha gran ovación.

Do 2 ao 6 de setembro desenvolveuse celebrouse, no centro de divulgación científica Fábrica de Ciencia Viva e da Universidade de Aveiro, a parte de produción do campus internacional CLMNTK17 co seu seminario docente de investigación - acción EduCO2cean-Erasmus+, que se desenvolveron na Fábrica de Ciencia Viva e da Universidade de Aveiro.


Esta iniciativa enmarcouse na alianza estratéxica para a innovación e boas prácticas educativas EduCO2cean-Erasmus+, elaborado cos principios de deseño do proxecto Climántica, en consorcio co centro de divulgación Fábrica que dirixe o profesor de Física da Universidade de Aveiro, Pedro Pombo.


Os alumnos participantes seleccionáronse a través dun dun congreso virtual. Estes alumnos gañaron tamén conseguiron unha praza para os seus docentes orientadores do proxecto no seminario de investigación - acción sobre o campus EduCO2cean - Erasmus+. Devandito seminario resultou acreditado con 50 horas polo Ministerio de Educación Ciencia e Deporte (MECD) do Goberno de España.


Deste proceso resultaron seleccionados, por un xurado internacional, un número de 80 alumnos e 40 profesores de e 10 administracións educativas diferentes. Este campus adaptou ao medio costeiro e ao proxecto europeo EDUCO2cean - Erasmus+, o modelo aplicado nos últimos anos no Centro Nacional de Educación Ambiental do Goberno, desenvolveranse dous tipos de produtos mediante traballo colaborativo en equipo: curtametraxes e un musical de sensibilización ambiental.

As curtametraxes de sensibilización ante o cambio climático

As curtametraxes de sensibilización social fronte ao reto do cambio climático integran as imaxes que expresen o coñecemento adquirido no campus, comparándoas e aumentándoas, coas que traen os estudantes das súas estancias estivais en contornas costeiras, e que utilizando a robótica e a realidade virtual, presenten un futuro máis sustentable para as contornas costeiras no marco cambio climático.


Puxéronse en marcha 13 proxectos, e en cada un traballaron 13 alumnos, todos eles de dominios climáticos diferentes, con idades diferentes e que destacaron en distintas competencias no congreso virtual. Cada un adquiriu un rol diferente extraído dos roles profesionais propios das produtoras: guión, produción, dirección, operador de cámara, interpretación, presentadores-actores-voces en off, montaxe, foto fixa, vídeo, son, maquillaxe-vestiario? Os escenarios foron experiencias científicas e contextos da Fábrica e as contornas costeiras e de ocupación integral do territorio de Aveiro. Os contidos procederán de conferencias, seminarios e talleres.

Para capacitar en destrezas, competencias, habilidades e técnicas específicas, cada día os grupos de traballo de proxectos A/V desdobráronse en talleres temáticos, aos que se dedicou hora e media cada día. Aos talleres clásicos de foto e vídeo e montaxe de vídeos, foi necesario sumar outros específicos das instalacións e coñecemento técnico de Fábrica: robótica, Dong Maker Space, Ciencia.


Un dos talleres máis demandado foi o de robótica. Con ese taller os alumnos crearon con pezas lego robots para simular escenarios de realidade virtual e ciencia ficción futurista.


Para realizar os modelos tridimensionales dos robots apoiáronse no equipamento e das impresoras 3D dispoñibles na sala Dóing Maker Space, que é un espazo de produción creativa que relaciona a arte coa ciencia e a enxeñería. Neste espazo o público os alumnos tiveron moitas posibilidades de manipular tecnoloxías dixitais e anológicas para expresar ideas e obter os produtos de simulación que necesitaban para desenvolver as teses, argumentos e guións dos seus vídeos.


No taller de ciencia, desenvolvido no laboratorio, realizaron experiencias para simular e interpretar diversos impactos derivados, directa ou indirectamente, do uso dos combustibles fósiles: acidificación oceánica, correntes de convección, quecemento terrestre-albedo, quecemento do océano, estratificación oceánica, desxeo no Ártico e na Antártida.

O musical de sensibilización ante o cambio climático

O musical, cuxo libreto se desenvolveu dentro das tarefas do IES Virxe do Mar en EduCO2cean-Erasmus+, estivo dirixido por Irene Maquieira e Carlos Maquieira, contando coa coordinación de Telma Lago. Co título de Traxedia, abordou, desde o xénero clásico da traxedia grega, o problema da subida do nivel do mar e as súas implicacións sobre refuxiados climáticos, vistos desde diferentes continentes e territorios.


Este musical integrou o teatro, a música, a danza e as artes plásticas. Durante o tempo de traballo en proxectos, para o desenvolvemento deste reto organizáronse dous grupos de traballo: teatro e banda musical. Durante o tempo de talleres, o grupo de teatro se disgregó en 3 grupos de traballo para apoiar o musical, ao que se sumaron alumnos dos proxectos A/V con esas competencias artísticas. Eses grupos de traballo foron o de danza, canto e artes plásticas ? holografía para a escenografía proxectada do musical.


No taller de danza deseñáronse e desenvolveron as coreografías do musical. Impartiuna a técnico en danza Úrsula Martínez.

O taller de canto impartírono os profesores que dirixen o coro Has de Cantar do IES Virxe do Mar, Fernando Vigo e Eva Núñez. Durante este taller practicáronse as cancións do musical.


A escenografía desenvolveuse en dous talleres coordinados holografía e artes plásticas. A parte de artes plásticas desenvolveuna a especialista neste ámbito Noa Rodríguez. Neste taller realizáronse debuxos que ilustraron cada un dos capítulos.


A parte de holografía para obter hologramas para proxeccións durante a representación do musical desenvolveuno o director de Fábrica e profesor de Física da Universidade de Aveiro, Pedro Pombo.


Estas actividades de produción combináronse con saídas relacionadas co proxecto como as de Costa Nova, Praia dá Barra, cidade de Aveiro ou museo marítimo de Ilhavo.


Entre as actividades de tempo libre incluíronse paseos polas zonas máis emblemáticas de Aveiro


O resto das actividades lúdicas e de convivencia foron a cea e festival das nacionalidades, actuacións musicais das cancións favoritas dos alumnos, xogos e dinámicas grupales de integración.

Un seminario docente de investigación acción sobre o campus

Os docentes acompañantes integráronse nun seminario docente acreditado con 50 horas polo Ministerio de Educación, Ciencia e Deporte a través do convenio para a formación do profesorado coa AEPECT.


Neste seminario desenvolvéronse actividades comúns cos alumnos, cun análise coloquio docente posterior, como o mantido sobre cambio global no océano co director do Campus do Mar e catedrático de Ecoloxía da Universidade de Vigo. Tamén se impartiron conferencias coloquio específicas para os docentes, como a impartida polo director de Fábrica de Ciencia Viva sobre as alianzas entre a divulgación científica e as escolas como oportunidade para este proxecto.


Dentro das actividades específicas docentes desenvolvéronse dous simposios relacionados cos tipos de proxectos: o vídeo como ferramenta educativa e o musical como ferramenta educativa.


Os mozos coordinadores dos talleres de ciencia, tecnoloxía e robótica, tamén participaron no seminario docente explicando os fundamentos e desenvolvementos das súas prácticas, e expoñendo as conclusións extraídas deses talleres.


Completaron as actividades do seminario docente de investigación acción as visitas e análises da ocupación integral do territorio costeiro en Aveiro e arredores, como a eliminación de sistemas de dunas debido ás construcións turísticas de Costa Nova.

Este vídeo recolle a conferencia de clausura do Congreso do 10º aniversario de Climántica titulada “Cara onde vai o océano do antropoceno?” que foi impartida polo catedrático de Ecoloxía da Universidade de Vigo e director do campus de excelenica internacional Campus do Mar, Emilio Fernández Suárez.

A finalidade desta conferencia foi explicar o océano ao que se van a enfrentar os máis novos, incluso os que aínda non naceros. A organización do congreso escolleu este reto para clausurar con unha conferencia sobre ciencia do cambio climático do ámbito oceánico, porque neo atópase gran parte da problemática asociada ao cambio climático.

Na conferencia que se pode visualizar en este vídeo quedan recollidos os tópicos que desenvolve a alianza EduCO2cean, e por tanto aportará datos moi relevantes para os materiais didácticos que se produciránl neste proxecto europeo.

Tras presentar o antropoceno, centrouse no impacto do cambio climático no océano abordando os aspectos, posiblemente os menos coñecidos e tratados. En primeiro lugar abordou o efecto do quentamento das capas superficiais sobre a produtividade primaria e pesqueira e sobre a desosixenación do océano. A continuación tratou a acidificación oceánica, pero non tanto sobre os efectos sobre organismos, senón sobre a química oceánica profunda co seu efecto sobre a reducción da reserva alcalina oceánica.

Este vídeo recolle a conferencia, no Congreso 10º aniversario de Climántica, de Fernando Gónzalez Laxe, que abordou as respostas da Economía Aplicada ao cambio climático desde os ámbitos portuarios e costeiros, un ámbito do que é un dos economistas máis destacados en España.

A conferencia recóllese a totalidade da súa exposición nas catro partes na que dividiu a súa intervención:
1)    Aplicación da Economía aplicada ao medio ambiente
2)    Incidencia que ten o cambio climático e de cómo Economía pode darlle respostas
3)    Prespectivas de cambios nun mundo global
4)    Os novos desafíos que a Economía Aplicada outorga ao cambio climático dende a perspectiva do Cumio de París

En relación ao seu ámbito máis específico de investigación, sostivo que en España, os portos son básicos e imprescindibles para o desenvolvemento económico. Máis do 60% das exportacións o o 85% das importacións efectúanse polos portos que son sensibles ás modificacións derivadas do cambio climático: subida do nivel do mar, variacións dos niveis das mareas, ondas, ventos, inundacións, etc. Por tanto as operacións portuarias veranse cada vez máis afectadas e as actividades económicas relacionadas co porto serán cada vez máis vulnerables ao cambio climático.

Por outro lado indicou que o Organización Marítima Internacional describiu o transporte polo mar como o máis eficiente en canto a emisións. Pero tamén recoñeceu que contribuía do orde do 3% do total das emisións globais, polo que apostou, para minimizar o problema, pola introdución de barcos máis grandes que usen gas natural.

Neste vídeo recóllese a conferencia, impartida no Congreso 10º aniversario de Climántica, por José Antonio Caride Gómez, catedrático de Pedagoxía Social, director do grupo de investigación SEPA-Interea e Comisionado do Reitor da Universidade de Santiago de Compostela para Campus Cidadanía.

Destacou que este eventou significou a oportunidade de que por primeira vez que os tres campus de excelencia internacional de Galicia, Campus Vida, Campus do Mar e Campus Terra, foron abrazado polo Campus da Cidadanía. Unha oportunidade que defendeu que querían ter as CC. Sociais, as CC. Xurídicas, as Artes, as Humanidades e as CC. da Educación, poñendo o énfase na palabra cidadanía.

Fixo referencia ao papel que a Pedagoxía Social pode ter como unha guía e orientación para a tarefa de informar, comunicar e educar á sociedade sobre o cambio climático atribuido á acción humana, un empeño no que están implicados cada vez máis axentes, actores sociais e institucións. Sostivo que pretende así ser unha achega que contribúa aos cambios de hábitos, condutas e estilos de vida necesarios para construír un futuro no que a equidade e a calidade ambiental sexan elementos centrais do noso modelo social.

Aludiu ao enriquecemento conxunto de iniciativas emprendidas en España nos últimos anos para facilitar o tratamento de cuestións relativas ao cambio climático na educación primaria e secundaria, mencionando as cinco recollidas no portal do Ministerio con competencias de Medio Ambiente, nas que figura o proxecto Climántica.

Este vídeo recolle en primeiro lugar a intervención de Joaquim Ramos Pinto, presidente da Asociación Portuguesa de Educación Ambiental (ASPEA). Na súa intervención fixo referencia á orixe da relación entre Climántica e ASPEA que levou a artellar esta candidatura dende o marco metodolóxico de Climántica. Destacou os principais elementos da Alianza estratéxica EduCO2cean – Erasmus+: oito tópicos, curso de Polonia, congreso virtual internacional, campus para premiados e seminario docente de investigación – acción sobre o campus, e as relacións metodolóxicas co proxecto Climántica.

A segunda intervención que recolle foi a de Rosa María Catalá Rodes, directora xeral do Colexio Madrid de México DF, outra alianza estratéxica que se analizará neste simposio. Esta consistiu na presentación de Climántica en Latinomérica que está a liderar o colexio Madrid de México DF en colaboración coa Universidade Autónoma Nacional de México (UNAM) co apoio da Organización de Estados Iberoamericanos (OEI).

Partiu da evolución da participación do Colexio no proxecto Climántica ao longo dos últimos cinco cursos, destacando a evolución de proxectos presentaron aos congresos virtuales, os alumnos participantes nos campus de Galicia, a experiencia do campus de Chacahua do 2013 e as actividades desenvoltas en maio de 2016, na UNAM. Neste marco propuxo o reto de celebrar o campus internacional de 2018 en Costa Rica, co que se podería dar paso a un modelo rotatorio latioamericano entre os dous países europeos e con países de America latina.

O vídeo remata coa intervención de Francisco Sóñora Luna, director do proxecto Climántica e coordinador deste simposio, que expuso as conclusións da sostebilidade e difusión do proxecto, extraídas ao longo dos dez anos de deseñou. Situounas na relevancia do reto, nos seus principios de deseño, na singularidade dos seus produtos e nas liñas metodolóxicas para formar ao profesorado para o uso destes produtos para capacitar aos alumnos coa autores de produtos de sensibilización e axentes divulgadores do reto do cambio climático.

Centrou nas alianzas como as postas de manifesto e na experiencia de ter xa gañado tres concursos de libre concurrencia competitiva as claves do inicio da segunda época, que parte do Alianza estratéxica para innovación e colaboración en boas prácticas educativas EduCO2cean, que se acaba de poñer en marcha.

Neste vídeo recóllese a conferencia de Pablo Meira, profesor titular de Educación Ambiental na Universidade de Santiago de Compostela (USC). A súa contribución centrouse sobre as representacións sociais do cambio climático, un ámbito no que as súa investigación contan con un elevado impacto a nivel nacional e internacional.

Dende este marco de estudo das representacións sociais do cambio climático, analizou as estratexias que usan os negacionistas para rexeitar o cambio climático. Tamén fixo reflexións sobre o uso das representacións sociais do cambio climático para, sen negar o reto, levalo a un esquecemento.

Entre as xustificacións que uso para chegar a esta conclusión, fixo referencia ao uso da linguaxe da incerteza e do risco, que son propias do ciencia do cambio climático, pero que na linguaxe común, incerteza é sinónimo de non certo, a linguaxe común do risco supón que as decisións deben aprazarse ata que se logre a certeza absoluta.

Fronte a este uso das representacións sociais para negar ou ocultar o reto do cambio climático, destacou a necesidade de xerar respostas educativas que fagan que a cidadanía valore a relevancia do cambio climático (situalo na axenda pública), o faga significativo e perciba la urxencia de actuar (valoración da ameaza)... sen xerar sobre-determinación. Tamén destacou a importancia da conexión significativa da cidadanía co cambio climático para que identifique e asuma responsabilidades nas causas e nas solucións, que non se vexa só como vítima (co-responsabilizar, empoderar, contextualizar).

Neste vídeo recóllese a conferencia de titulada “Xenes e ambiente” impartida no Congreso 10º aniversario de Climántica por Ángel Carracedo, catedrático de Medicina legal da Universidade de Santiago de Compostela, e director do Centro Nacional del Genotipado, un dos investigadores de maior relevancia internacional no ámbito da Medicina Xenómica.

Na súa intervención abordou a relevancia que tivo o ambiente para seleccionar mutacións do DNA, dende o principio da vida, fai 3.770 millóns de anos. En relación á especie humana destacou a importancia do DNA mitocondrial para establecer a nosa evolución, permitindo saber que aparecemos como especie fai 150.000 anos, e coñecer como nos distribuímos, situando con claridade refuxio glaciar franco atlántico. Destacou como outra das claves para os estudos da variabilidade o complexo MHC dos linfocitos.

En relación a variabilidade xenética da especie humana, destacou ámbitos estratéxicos para o seu estudo como o ADN mitocondrial e o cmplexo MHC dos linfocitos. Sobre o papel do ambiente na variabilidade da nosa especie, explicou a relevancia do ambiente na selección de variedades, segundo o ambiente, entrando no relativo que resulta o concepto de enfermidade, poñendo como exemplo que a anemia falciforme, unha enfermidade no noso entorno debida a unha mutación que afecta á forma dos glóbulos vermellos, nas rexións de malaria, significa unha vantaxe fronte ao protozoo.

Sobre a influencia ambiental de determinadas enfermidades, destacou sobre todo os cancros, e nas que ten maior relevancia os xenes, destacou as enfermidades mentais, situando a esquizofrenia no ámbito das enfermidades autoinmunes e o autismo como unha enfermidade moi xenética, atopándose nun 40% nun xene que falla.

Rematou a súa intervención situándose no ámbito da Epixenética, ao referirse a cómo o ambiente afecta ao DNA. Refiriuse a estudos como é o caso da influencia da diferencia de hábitos en xemelgos idénticos. Tamén se refiriu a investigación epixenéticas con ratos, en concreto nun no que cambios no flora microbiana intestinal induciron cambios fenotípicos relevantes.

Juan Ignacio Pozo, catedrático de Psicoloxía Básica da Universidade Autónoma de Madrid e un dos investigadores españois en Psicoloxía da aprendizaxe de maior relevancia internacional, defende que para responder aos retos ambientais en xeral e ao cambio climático en particular non abonda conseguir que as persoas adquiran coñecementos, senón que teñen que cambiar os comportamentos.

Expuso que para conseguir estes cambios convén someter aos alumnos a conflitos que os leven a reflexionar sobre incoherencias e a facer inferencias, aplicando o principio de disonancia cognitiva, segundo o cal non facemos o mesmo o que dicimos.

Apostou por xerar contextos nos que estas accións cambien en contextos de gregarismo, que leve aos individuos a comportarse de acordo coas accións compartidas por grupos, facendo entrar en xogo, o papel das emocións. Fixo esta reflexión coa orientación do principio da psicoloxía da aprendizaxe de que o cambio nas accións conduce a cambios nas persoas.

En conclusión, sostivo que temos que lograr o compromiso das persoas a través de accións que obriguen a explicitar as crenzas, repensarse a si mesmos e a reconstruír a propia identidade; porque só así se conseguirán os cambios globais que demandan as boas prácticas ambientais.

Fase de Castela de Climántica intercambios 2017. Nesta fase desenvolvéronse actividades en Segovia, Toledo, Ávila e Madrid.

En Segovia e Toledo analizáronse as oportunidades dos ríos para delimitar zonas de territorio protexidas e con sistemas de rego que permitiron desenvolver sistemas de cultivo vinculados ao clima. Tamén se abordou, dende o punto de vista da sostibilidade, a obtención de recursos. Tamén se abordou, desde o punto de vista da sustentabilidade, o obtención de recursos. No caso de Segovia, analizouse a produción de vidro en La Granja e no caso de Toledo analizouse a obtención de aceiro e os seus usos. Nestas dúas cidades tamén se analizou a convivencia de culturas e relixións.

No caso de Segovia analizaron as oportunidades da muralla para unha ocupación integral do territorio segura, á falta das oportunidades que lle da Segovia a elevación sobre o territorio do territorio xerado pola erosión dos ríos que alí conflúen, ocupado ao longo da historia desa zona elevada, tendo en conta o clima no trazado das rúas e no urbanismo. En Toledo analizouse a protección que lle da á cidade a situación entre meandros do río Teixo.

En Madrid analizouse o modelo urbanístico e os problemas de mobilidade e contaminación. Alí observouse in situ o soterramento da A30, no marco do proxecto de recuperación do Manzanares. Tamén se incorporou no programa unha visita ao Museo do Prado.