As características que definen o clima veñen determinadas polo
comportamento de tres elementos básicos: as temperaturas, as
precipitacións e os ventos. Estes tres elementos son os que
temos que observar para recoller datos, analizalos e sacar conclusións
que nos leven a prever o tempo atmosférico a curto
prazo (isto é o que fan os meteorólogos), e a caracterizar un
clima, xa a máis longo prazo (esta é tarefa dos climatólogos).
A temperatura é o elemento meteorolóxico principal. Como veremos,
dela depende a evaporación, e a condensación do vapor de
auga e, polo tanto, a humidade atmosférica e as precipitacións
que ocorren cando baixa a temperatura ata uns determinados
niveis. A temperatura condiciona tamén a presión atmosférica,
pois o aire quente vólvese máis lixeiro e ascende, ocupando o
seu lugar o aire frío, producíndose así os ventos.
A temperatura é o nivel de enerxía que presenta a atmosfera,
segundo a cal podemos dicir que vai frío ou calor.
Medimos a temperatura cun aparello chamado termómetro, que
a mide en graos. O termómetro máis usado entre nós é o inventado
por Celsius, no que se marca como 0ºC a temperatura na
que se funde o xeo e como 100ºC a temperatura do punto de ebulición
da auga.
Anders Celsius (1701–1744) foi un físico e astrónomo
sueco, inventor en 1742 da escala centígrada para
medir as temperaturas: o punto 100ºC era o do punto
de conxelación e o de 0ºC o punto de ebulición da
auga, sempre a nivel do mar. Non, non estamos equivocados!
Así era a escala que el propuxo: ao revés cá
actual. O seu compatriota Linneo inverteu esta escala 3
anos despois.
As condicións necesarias de medición son: termómetro protexido
por unha caseta de dobre teito, rexiñas de ventilación e a 2
metros do chan, todo para evitar o quentamento.
En meteoroloxía e climatoloxía interesa o uso da temperaturas
medias (TM), que se calcula facendo unha media entre a temperatura
máxima e a temperatura mínima. Isto é importantísimo
para confeccionar gráficas climáticas e poder observar as características
do clima facilmente.
Podería darse o caso de que un día de xaneiro se producise, por
un casual, unha temperatura máxima de 26ºC en Barcelona,
dato que nos podería levar a equívoco e dicir: “ O clima de
Barcelona é moi cálido nos meses invernais”, cando na realidade
é que a temperatura media do mes de xaneiro nesta cidade é
de 10ºC aproximadamente. Por tanto no estudo do clima é necesario
utilizar as temperaturas medias.
As medias máis usadas son:
- TM diaria: suma da T máx. e mín. do día, dividido por 2.
- TM mensual: suma das TM de cada día dividido polo nº de
días do mes.
- TM anual: suma das TM de cada mes dividido por 12.
Outro dato moi interesante é o da Amplitude ou oscilación
Térmica (AT), que vén sendo a diferenza entre a temperatura
máxima e mínima diaria, mensual ou anual. Tendo en conta este
dato, vamos poder concluír se o clima do lugar é suave (se por
exemplo, a AT entre o mes máis caloroso e o máis frío é pequena
p.ex: 10 ºC) ou extremo (se por exemplo, AT anual é grande,
por exemplo: 25ºC). Máis adiante analizaremos isto máis en profundidade.
O aire pesa sobre a superficie terrestre exercendo presión sobre
ela. Pero a presión normal pode experimentar variacións locais
máis o menos grandes, principalmente por obra da temperatura.
As zonas nas que a presión é superior á normal chámanse áreas
de alta presión ou anticiclóns e aquelas nas que a presión é inferior
á normal constitúen as áreas de baixas presións, ciclóns ou
borrascas (depresións, comunmente chamadas borrascas). As
áreas de baixas presións atraen cara a elas o aire de rexións próximas
onde a presión é máis alta (anticiclóns), sendo así responsables
de que o aire se mova (vento). Deste xeito,condicionan en
moitos casos as temperaturas e as precipitacións dun lugar, xa
que esas masas de aire poden ser cálidas ou frías, e estas á súa
vez poden ser secas ou húmidas. Estas áreas non están fixas,
senón que se desprazan e cambian de forma, facendo que o
tempo atmosférico cambie tamén.
Con todo, estes cambios adoitan seguir unhas pautas temporais;
polo que os ventos dominantes nunha zona poden chegar a ser
un elemento fundamental para caracterizar o clima dese lugar.
No caso de Galicia, por exemplo, os ventos que veñen do oeste
ou suroeste (compoñente oeste) están asociados a baixas presións
e os de nordeste están relacionados con altas presións. O
contacto co océano favorece que o clima galego sexa húmido e
teña unhas temperaturas suaves.
A velocidade do vento mídese cun aparello chamado anemómetro
e a súa dirección determínase cun cataventos.
O aire contén sempre unha cantidade de
vapor de auga, maior ou menor, procedente
da evaporación da auga dos mares, das
terras húmidas e da transpiración dos
vexetais, e que representa menos do
0,001% da auga que temos en todo o planeta
Terra.
Por iso na atmosfera hai sempre humidade,
pero cando o aire contén a máxima cantidade
de vapor de auga que pode manter nesa
presión e temperatura (o aire dise saturado),
se baixa a temperatura máis, empeza a
precipitar, transformándose o vapor de
auga en auga líquida. Isto provoca que a
cantidade de auga que hai no aire atmosférico
acaba precipitándose en forma de
chuvia, neve ou saraiba (tal como entenderemos
máis adiante cando estudemos o
ciclo da auga).
