Climántica, proyecto de educación ambiental

Buscamos autores climántica

Necesitamos que sigades escribindo na páxina web www.climantica.org e onde teñades oportunidade. Se creas en Climántica acadarás destrezas que facilitarán que na túa mente medren coñecementos e ao mesmo tempo estarás facilitando que tamén medre a páxina web, sumando a túa axuda coas de doutros moitos estudantes.

Dentro duns anos volverás a mirar a web de Climántica, e verás as túas achegas, melloradas e ampliadas por ti mesmo e por outros mozos e mozas que, coma ti, traballaron con estes materiais. Se iso é así será porque o que aprendiches con eles perdurou e medrou en ti, e contigo.

Aprende a ser climatólogo

Propoñémosche pensar, debater e reflexionar baixo a dirección do profesorado que te guiará e orientará nestes primeiros pasos de estudante meteorólogo e climatólogo, traballando aspectos que se corresponden con varias materias diferentes para tentar dar respostas e interpretar o problema do cambio climático, tal e como se fai no proxecto Climántica. Pero tamén nos gustaría convidarte a que sigas aprendendo por ti mesmo, coas propostas que che facemos neste material, fóra do centro educativo, porque fora do instituto tamén hai moito que aprender.

Para poder opinar e tentar buscar solucións a este problema, de magnitude suficiente para ser un dos grandes retos da humanidade do século XXI, debes antes manexar coñecementos básicos de meteoroloxía e de climatoloxía, para o teu compromiso co futuro do planeta, porque non existe compromiso sen coñecemento.

Pouco a pouco a clase converterase nunha eficaz comunidade de aprendices onde, a partir dos datos obtidos na estación meteorolóxica do voso centro e/ou dos publicados na prensa e en www.climantica.org, traballando con eles mediante as distintas disciplinas en papel e na web, se cheguen a entender os elementos do clima e a intervención do ser humano neles, o que provoca o cambio climático. Unha vez entendido así este cambio, debido á acción humana, estaredes en condicións de buscar solucións.

O teu barómetro

Materiais: bote de cristal (p.ex. de marmelada ou similar), un globo grande, unha goma elástica, unha palliña fina de refresco, cartolina.

1. Colocamos o globo tapando a boca do bote do xeito máis tenso posible e suxeitámolo coa goma elástica. Pegamos a palliña enriba.

2. Facemos unha escala na cartolina e pegámola o máis cerca posible do extremo da palliña.

3. Segundo sexa maior ou menor a presión atmosférica deformará en maior ou menor grao a tapa elástica, movendo a palliña cara arriba ou abaixo, indicando se a presión sobe ou baixa na escala marcada.

4. Se queremos ser máis exactos, non temos máis que observar un barómetro convencional en 2 ou 3 días e marcalos na escala de cartolina. Con estes datos, e de xeito proporcional, marcamos o resto da escala.

5. Comprobamos a exactitude da escala comprobando varias medicións no noso barómetro e no convencional.

O teu termómetro

Materiais: botella pequena con tapa de rosca (tipo xarope), palliña de refresco transparente ou tubiño de vidro (o máis estreito posible), plastilina, alcohol, auga, colorante alimentario, cartolina.

1. Botamos ata menos da metade da botella unha mestura de auga e alcohol a partes iguais con colorante alimentario. Colocamos a tapa, na que previamente fixemos un burato. Introducimos a palliña ou o tubiño polo burato e selamos con plastilina para evitar que entre ou saia aire da botella. Pegamos a cartolina na palliña ou tubo cunha escala debuxada.

2. Comproba o que ocorre se poñemos a botella entre as mans un bo anaco. E se as sacamos? Por que ocorre isto?

3. Mete o instrumento nunha neveira durante un anaco. Que pasou? Ao pasar un tempo a temperatura ambiente, que ocorre?

4. Está claro que non é un instrumento fiable, pero podemos calibrar aproximadamente a escala do seguinte xeito:

5. Introduce por completo a botella en xeo. Axudándote dun termómetro convencional mide a temperatura ata que chegue a 0ºC. Márcao na cartolina.

6. Agora pon a botella ao baño María ata que a temperatura acade os 50ºC. Márcao na cartolina.

7. O resto da escala calíbraa de xeito proporcional.

O teu pluviómetro.

Materiais: bote de cristal grande, probeta graduada para medir a cantidade de auga recollida, embude.

1. Construímos o aparello tal e como vemos no debuxo.

2. Se recollemos a auga nun pluviómetro de base cadrada de 1 m de lado.

   - Que volume de auga haberá no recipiente canto acade a altura de 1 m?

   - Tendo en conta que 1 dm = 1 l, cantos litros haberá no recipiente con esa altura 1 m de auga?

3. Cantos litros caeron por metro cadrado durante unha tormenta nun pluviómetro de base circular dun metro cadrado de superficie?

4. Cando se di que a precipitación foi de 36 mm, cantos litros caeron por m2? Xustifica a resposta.

O teu cataventos

Materiais: tubo fino ou palliña de refresco, variña de madeira (p.ex. como as que se usan para facer espetadas en cociña), plastilina, cartolina, botella, area, compás, témperas, pincel.

1. Debuxamos unha frecha na cartolina e recortámola. Pegámola á variña de madeira, que introducimos no tubo, previamente tapado na súa parte inferior con plastilina.

2. Introducimos todo na botella, que enchemos de area, coidando de que quede o tubo vertical. Tapamos ben a boca da botella con plastilina para evitar que caia a area e se mova o tubo.

3. Pintamos a botella de branco e marcamos, coa axuda dun compás, os 4 puntos cardinais na botella para indicar a dirección do vento.

4. Como medimos o l/m²? Primeiro debemos saber a superficie da boca do embude (superficie dun círculo) e logo poñela en relación a un m². P. ex., se mide 20 cm², multiplicaremos a cantidade de auga recollida no bote (p.ex: 0,25 litros) por 5 (resultado de 100/20), dando como resultado os l/m² (1,25 l/m2).

As estacións en La Regenta de Leopoldo Alias Clarín

Con Octubre muere en Vetusta el buen tiempo. Al mediar Noviembre suele lucir el sol una semana, pero como si fuera ya otro sol, que tiene prisa y hace sus visitas de despedida preocupado con los preparativos del viaje del invierno. Puede decirse que es una ironía de buen tiempo lo que se llama el veranillo de San Martín. Los vetustenses no se fían de aquellos halagos de luz y calor y se abrigan y buscan su manera peculiar de pasar la vida a nado durante la estación odiosa que se prolonga hasta fines de Abril aproximadamente. Son anfibios que se preparan a vivir debajo de agua la temporada que su destino les condena a este elemento. Unos protestan todos los años haciéndose de nuevas y diciendo: “¡Pero ve usted qué tiempo!”. Otros, más filósofos, se consuelan pensando que a las muchas lluvias se debe la fertilidad y hermosura del suelo. “O el cielo o el suelo, todo no puede ser.

O verán en Mazurca para dos muertos de Camilo José Cela

El mes de Mayo fue digno de su nombre aquel año en Vetusta. ¡Cosa rara! Las nubes eternas del Corfín habían vertido todos sus humores en Marzo y en Abril. Los vetustenses salían a la calle como el cuervo de Noé pudo salir del arca y todos se explicaban que no hubiera vuelto. Después de dos meses pasados debajo del agua, ¡era tan dulce ver el cielo azul, respirar aire y pasearse por prados verdes cubiertos de velloritas que parecen chispas de sol!

Macizos de junqueras a un lado y de chumbos al otro, la tierra roja, sangre de toro cuando terminaba la albariza, aire duro y el vaho denso de la marisma, en oleajes calientes. Por agosto, la lámina rubia de las eras, el grano en pilas, revoleo de parvas a compás de un cante de trillo y el sol firme, resecando el bayunco de los chozos. Porque lo que tiene vivo, presente, de “El Yuntero” no es la tarde bajo la lluvia o el soplo del invierno desnudando la cepa, sino la alegría de los pámpanos, el cortador doblado sobre el sarmiento y, luego, la reata, con los serones colmados, hacia la bodega […].

Las dos de la tarde sobre la ciudad, rejoneándola ese sol que deja en las manos y en la espalda un calor húmedo, viscoso. Verano del membrillo que empieza a madurar en el sequío pedroseño, barrunto de lluvias y por la feria ganadera de San Miguel. No son ya la calina y la ardentía de agosto, sino el resistero a plomo, caldeado. Las calles solas y el silencio que asusta señalando la hora de una ciudad que parece muerta [...].

La tarde se ensombrece bajo el nublado y la lluvia pone en el cristal un rosario con cuentas de agua.

O cambio de anticiclón a borrasca na navegación de La carta esférica de Arturo Pérez Reberte

Al amanecer del cuarto día, el viento que había estado soplando suave del oeste empezó a rolar al sur. Inquieto, Coy miró la oscilación del anemómetro y luego el cielo y el mar.

Era un día anticiclónico convencional, de principios de verano.

Todo estaba en apariencia tranquilo, el agua rizada y el cielo azul, con algunos cúmulos; pero podían distinguirse cirros medios y altos moviéndose en la distancia. También el barómetro mostraba tendencia a bajar: Tres milibares en dos horas.

Al despertar, después de darse un chapuzón en el agua azul y fría, y oír el parte meteorológico, había anotado en el cuaderno de la mesa de cartas la formación de un centro de bajas presiones que se desplazaba en cuña por el norte de África, vecino a una alta de 1.012 inmóvil sobre Baleares. Si las isobaras de una y otra se aproximaban demasiado, los vientos soplarían duros desde mar adentro, y el Carpanta tendría que refugiarse en un puerto e interrumpir la búsqueda […] Las nubes, amontonadas y de un gris amoratado, como de tinta desleída, fueron juntándose, juntándose, sin duda a cónclave, en las alturas del cielo, deliberando si se desharían o no se desharían en chubasco.

Resueltas finalmente a lo primero, empezaron por soltar goterones anchos, gruesos, legítima lluvia de estío, que doblaba las puntas de las hierbas y resonaba estrepitosamente en los zarzales; luego se apresuraron a porfía, multiplicaron sus esfuerzos, se derritieron en rápidos y oblicuos hilos de agua, empapando la tierra, inundando los matorrales, sumergiendo la vegetación menuda, colándose como podían al través de la copa de los árboles para escurrir después tronco abajo, a manera de raudales lágrimas por un semblante rugoso y moreno.

O vento de nordeste e o vento do sur en De Alondra de verdad de Gerardo Diego

NORDESTE AZUL

Nordeste azul, ¿de qué minas y gozos de sal, de sol, de qué hébridas o antillas acarreas tus risas, tus fablillas, tus repentes de luz, tus alborozos? Lámina azul sobre los verdes pozos, riza, desriza, erízate en puntillas, y vosotras, paced, brincad, loquillas, cabritillas de nieves y retozos. Nordeste azul, amor de las goletas, vierte tu leche cóncava en las tetas de las lonas que alumbras y estremeces. larísima se me abre mi bahía, ¡hip, hip, hurra!, a tus besos y a tus peces, jinete siempre azul de la alegría.

VIENTO SUR A José Gutiérrez Solana

No existe el aire ya. Las lejanías están aquí al alcance de la mano. Evidente es el mundo y tan cercano. He aquí la densidad que apetecías. La luz se cierne en mineralogías tan de ardiente osatura y primer plano, que me brota este grito sobrehumano: gloria al bramar de las montañas mías. Es el viento que encrespa sus bisontes, que en bravo alarde de torsión y ultraje lomos restalla de olas y de montes. El viento que me empapa de paisaje. Sur, viento sur, enrólame en tu viaje ráptame en tus brazos de horizontes.

As tormentas en La madre naturaleza de Emilia Pardo Bazán

Allá, por la parte de Torrealta, venía una oscuridad misteriosa, pero sin una nube, como si el cielo se hubiera teñido de un tono añil transparente... Un aire fuerte comenzó a moverse de súbito y revolvió las copas de los olivos, levantando entre las encinas un polvo blancuzco y denso. Era un aire cálido, sofocante, como el aliento de una hoguera […] La cumbre de la sierra se tiñó luego de un color cárdeno. En la misma sombra se fueron envolviendo los valles, y al nublarse el sol, cesaron los rumores, el canto de los pájaros y reinó una calma sorda y aterradora. Luego, todo el cielo fue una mancha violácea, negruzca, levemente diáfana […] Era esto un silencio de muerte, un sosiego total, una suspensión de la vida. Sólo el aire, levantando remolinos de vez en cuando y haciendo cimbrear las ramas de los árboles, daba la sensación de una vida misteriosa alentando invisible en aquella calma […] No llovía tampoco. Sólo unos goterones gruesos y fuertes golpearon la tierra un momento y dejaron un olor acre de polvo mojado; pero de pronto súbito, instantáneo, rasgó el cielo un relámpago, y un trueno seco, rápido, restalló encima como el trallazo de un látigo gigante. […] Se sucedían los relámpagos, bengalas intensas que cegaban un instante los ojos y parecían chasquear con un olor metálico. A continuación truenos fragorosos parecían socavar los cimientos de la casa y rajar las corpulentas encinas.

O orballo en Mazurca para dos muertos de Camilo José Cela

Llueve mansamente y sin parar, llueve sin ganas pero con una infinita paciencia, como toda la vida, llueve sobre la tierra que es del mismo color que el cielo, entre blando verde y blando gris ceniciento [...] Llueve con tanta monotonía como aplicación desde el día de San Ramón Nonato, a lo mejor desde antes aun, y hoy es San Macario, que trae suerte a los naipes y a las papeletas de la rifa. Orvalla despacio y sin parar desde hace más de nueve meses sobre la hierba del campo y los cristales de mi ventana, orvalla pero no hace frío, quiero decir mucho frío...

As estación sen Bebedeira de Florencio Delgado Gurriarán.

“Cousas de outono”

Andan á roda do ceo os fillos do sol e da choiva; as arbres xogan ás chapas cos patacóns das súas follas.

De brétemas alfaiate, fíxolle o río roupa ó val, coa tesoira das raiolas anda o sol por lla rachar.

Nas amoladeiras nubes o reuma, bon zapateiro, afía as súas coitelas para traballar no inverno.

Fai balanzo do verán a formiga, na súa tenda: como mociñas sin noivo, danlle ó rabo as labandeiras.

Garda o tesouro das pingas en bolsas de araña o toxo, pois quere aforrar diñeiro para pór dentamia de ouro.

O serán, que pillou frío ten un zaluco cos demos, e por tirarllo, a curuxa, anda meténdolle medo.

O vento frío no relato Na corda frouxa, da obra Xente de mala morte de Alfonso Álvarez Cáccamo

Zoaba un vento moi frío aquela noite na cidade. O transeúnte tentaba protexer as súas orellas subindo as lapelas do abrigo, pero as raxadas xeadas impedíanno, destemperaban o seu corpo e enfurruñaban o seu ánimo no longo camiño cara a casa. O transeúnte deixaba caer as pegadas automaticamente nuns lugares milleiros de veces percorrido, e pechaba os ollos irritados polo vento. Unicamente quería chegar dunha vez á casa (…). E se algo dicía a ninguén cando o malhumor e o vento en contra o alporizaban como para falar en voz alta, era que devecía por chegar á casa, cear calquera cousa e deitarse.

O vento frío e a néboa na beira dun río no relato O Suso de Xosé Luis Méndez Ferrín

A néboa era lixeira. Coma un cristal algo suxo. Facía frío. Saíra con roupa de menos e cando me dei conta daba dente con dente.

- Estou aterecido, Suso.

El non respondeu. Agora que recordo xa non dixo máis nada en todo o tempo que durou o noso camiñar á beira do río.

Daba eu un paso e un medo novo que durou botábame unha poutada igual que un berro bravo, alritado.
(...)

Ergueuse vento e tiven máis frío.Pero, sobre de todo, molestoume o grande rumor dos canabais, axitados coma unha cabeleira erecta que berrase. Fixeime no Suso.
(...)

O vento rizaba a auga porca da Barbaña. E batíame o fedor na cara coma unha suxa man. Metín un pé no río e mordeume un frío agudo.
(...)

Botei un berro liso e longo como unha lombriga. A néboa espesara. O vento quería fende-los canabais.
(...)

Erguinme e mirei o río. Era día grande. Non había néboa.

Atormenta na obra Vento ferido de Carlos Casares

Saíu á porta e mirou para o ceo. Estaba azul. Alguén lle preguntou desde dentro:

- Qué tal fai?

- Aínda non se ven nubes – respondeu.

Pero el estaba seguro. Tiña que vir. Doíalle unha perna e sentía como un niño de vésporas no corazón.

- Vas quedar mal.

Meteuse para dentro e pensou: “non vou quedar mal, non”. Sentouse nun banco e pediu outro vaso. As moscas facían un ruído como de rezos. Eu lembraba unha tronada do ano corenta. Non se colleitara nin para a semente. Fora tamén por este tempo. E viñera igual: unha dor na perna esquerda e nin cacho de nubes. O ceo era azul coma hoxe. Despois fóronse xuntando uns nubarróns negros por riba do Pico do Mediodía ata que comenzou aquel ruído xordo todo seguido, que durou deica a noite ben entrada. Marchara con todo.

O taberneiro di:

- Virá con pedra.

- Virá.

- Non conviña.

Non tiña ganas de falar. agora doíalle tamén a cabeza. Dentro de dúas ou tres horas, sabíao ben, doeríalle a caluga.(...) As dúas e media tocaron as campás. E non pasou moito tempo sen que se oíran, lonxe, os primeiros tronos. A xente ía chegando á taberna. Xuntábanse. Miraban pola fiestra para fóra, de cara á rúa, que se ía enchendo pouco a pouco dunha luz cincenta. A terra cheiraba a queimado. Ninguén falaba.

Un alustre iluminou aqueles rostros espaventados. Logo, tremeceron as paredes.

- Aí está.

As mulleres pecháronse na trastenda e queimaron loureiro. Caeu pedra durante toda a tarde. Rachou tellas e cristais.Matou paxaros.

Cando escampou saíron. [...]

A choiva na obra A Esmorga de Eduardo Blanco Amor.

texto a ) fragmento do capítulo I

A pouco andar, e cando ía chegando polo mesón que lle din da Cristalina, o tempo atepedouse, coasi de súpeto, cun neboeiro que se viña erguendo do sul, negro coma mis pecados, pero de máis bo levar que aquela friaxe de coitelos que me deu no rosto de cara ao saír da casa da miña amiga. Polos altos do ceio, que arestora estaban a crarexar a modiño, coma con preguiza, víñanse erguendo unhas nubes empardecidas e víase que ía cambiar o tempo para tronada. eu estaba vendo que se me ía amolar o día de traballo, pero non habería disculpa que me valese, coma noutras ocasiós que me agarraba a calisquera cousa para non ir ás obras. Agora anque fose de arrastro iría para manterme no que prometera. Pediríalle ao capataz que me dese outro choio nas chavolas por esa xornada, que o caso era cumprir, e ademais aínda sei algo de ferreiro e de apuntar pistoletes dos barreneiros, picarañas e demais.

texto b ) fragmento do capítulo II

- ¡Ai, señor, iso pareceralle a vostede...! Pero eu dígolle que a chuvia tivo moita da culpa... Se en troques daquel froallo apegadizo que topei ao saír de estar coa Raxada, e daquela chuvia mesta e sen trégolas que despois se botou sobre o mundo, que era coma andar por un pesadelo sen poder saír por ningures, moitas cousas que socederon non terían socedido, porque eu houbérame ido para o meu traballo sen facer caso de ninguén. Doulle a miña palabra de home... Por que unha cousa é o que un pode facer co seu xornal, e outra moi difrente é ser lacazán e non saberse valer na vida ou non querer pasala de papaleisón. Que eu son home de traballo sábeo todo o mundo , que endexamais estou de folganza máis que cando non o hai. e gostame de vrau e de inverno, polo bo tempo e polo mao; que aínda lle digo que eses días de inverno seco ata dá gosto meterse na tarefa. Vostede non o sabe, nin ten por que sabelo, porque é home de pruma. (...)

texto c ) fragmento do capítulo II

Conque seguía a caer aquela auga acoriscada que facía máis mesto o bafo a se soerguer da auga quente do lavadoiro grande da Burga( ...)

texto d ) fragmento do capítulo II

Ao paso que iamos subindo, a auga viña máis fera e dura nas rachas do nordeste; collíame o corpo coma se chovese de costado, zorregábame na face ata facerma doer e metíaseme por debaixo da roupa mollándome o corpo coma se non a levase. A terra dos eidos estaba enchoupada, cos regos dos labrantíos coasi asolagados, e cando nos metiamos polos fondales para atallar , afundiánsenos os pés ata as canelas.

A seca na obra Xente do Rodicio de Xosé Neira Vilas

O SOL CHEGABA todas as mañás coa mesma forza. Semellaba un volcán revirado; un burato no ceo polo que baixaba, día tras día, aquel bafo adoecido.

Había tres meses que non chovía. Secaran os regueiros e algunhas fontes; o río nunca tan pouca auga levara. Langreaba o gando na corte e fóra dela; todo estaba chamuscado, sen miga de verde por ningures. As pitas esgarabellaban en valuto na morriñada enxoita. Agoniaban os cans, amostrando a lingua con desespero. A terra erguíase e voaba como foula; perdera o derradeiro folgo de lentura. Todo estaba ausente: nubes, alegría, vento. Todo estaba morto. Mortas as fontenlas, os paxaros , as herbas. A lapra do sol queimara canto había, e a face do mundo volvera amarela.

O sangue da xente tamén secara, e con el fórase a esperanza. Perderíanse as anadas. A fame axexaba. O corazón da terra detívose, e no coiro do chan xurdían fendas polas que viaxaba algún beocho morredizo.

Pouco a pouco, deixou de chover. Parou a arroiada que baixaba do monte; asentáronse os regueiros. O río volveu á súa canle. Dicían os veciños que non lembraban enchenta coma ella. Nin estrago igual nas leiras. O millo, cativo por falla de auga, crebara, esmagado polo temporal. E a terra perdera a súa seiva xenerosa. Amostraba os ósos descubertos: unha casca inzada de pedregullo.

O vello que non quixera ir ás rogativas, achegouse paseniñamente pola beira do río. Ollou coma aquel estrago, torceu o bico e dixo:

- Algún día ha ser. O home vencerá todas as madías da natureza.

A vinganza da Terra de James Lovelock

Grazas ao concepto de Gaia hoxe vemos que o noso planeta é totalmente distinto aos seus irmáns mortos, Marte e Venus. Como se fora un de nós controla a súa temperatura e composición en función do seu benestar, e lévao facendo desde que empezou a vida, hai máis de tres mil millóns de anos. Dito sen rodeos, os planetas mortos son como estatuas de pedra, que, metidas nun forno e quentadas a 80ºC non sofren ningún cambio. Se a vostede e a min nos meteran nese forno, morreriamos. Á Terra sucédelle igual.

O máis triste é que non poidamos deter as emisións a tempo. Pense no difícil que será para grandes nacións como China, India e Estados Unidos contrarrestar a inercia das súas enormes poboacións. Pase o que pase, temos que deixar os combustibles fósiles o antes posible, porque incluso se xa pasamos o punto de non retorno que fai irreversible o cambio climático, o ritmo e alcance dese cambio adverso depende do que fagamos. O noso obxectivo debe ser conseguir o mundo menos quente posible.

Entropía: cara o mundo invernadoiro de Jeremy Rifkin

Adicción! Sinxelamente, non existe outra palabra axeitada para describir con precisión a habituación dos estadounidenses á enerxía.

Estamos no ano 2035.

En Nova York, o río Hudson está bordeado de palmeiras desde a rúa 125 ata o centro da cidade. Nos últimos anos construíronse diques impoñentes ao redor de toda a illa de Manhattan, nun esforzo para manter a raia as crecentes augas do océano.

En Phoenix, a temperatura leva tres semanas consecutivas sen baixar de 50 graos, e a cidade comezou o construír xigantescas cúpulas de aire acondicionado sobre o distrito comercial do centro para adaptarse ao novo clima.

Bangladesh deixou de existir. As chuvias torrenciais e as inundacións causaron a morte de varios millóns de persoas. O resto da poboación fuxiu cara a terras altas de Pakistán e a India, onde permanece en improvisados campos de refuxiados. A desertización esténdense por amplos territorios de Europa Central e o Medio Oeste norteamericano. Decenios de seca queimaron a terra e converteron terras outrora fértiles en desertos calcinados.

Decenas de millóns de persoas seguen desprazándose cara ao norte na maior emigración en masa rexistrada na historia. Nacións enteiras van quedando despoboadas e sofren fame a causa de prolongadas secas. Canadá polo contrario veu aumentar a súa poboación de 25 a 80 millóns de habitantes en menos de catro decenios.

Incendios forestais esténdense sen control por millóns de hectáreas de parques nacionais durante meses enteiros(...)